Ӯзбекистонда ноёб касбнинг ягона вакили-кӯчки одам-Алберт Попов одамлар табиатга эҳтиёткорона муносабатда бӯлишлари керак, деб айтади.
У қирқ йилдан ортиқ (1983 йилдан) шу номдаги тоғ тизмасида жойлашган Чимион тоғ-чанғи курортнинг қор кӯчкиси зоналарида қор кӯчкиларини туширилиб келади. Ундан бошқа ҳеч ким Ӯзбекистонда қор кӯчкиларини куч билан пастга тушуришни билмайди.
Табиатнинг гӯзал гӯшаси ва пойтахт меҳмонлари ва аҳолининг севимли дам олиш маскани бӯлган машҳур Чимион тоғ-чамғи курорти Тошкентдан 80 км. узоқликда жойлашган.
Алберт Попов 40 йилдан ортиқ вақт давомида Катта Чимион этагида жойлашган қор кӯчкиси станциясида яшаб, ишлаб келади.
78 ёшига қарамай, у кӯплаб ёш чанғичилар журъат эта олмайдиган тарзда тоғларда чанғи учади. Унинг асосий вазифаси ҳудудда дам олишчилар хавфсизлигини таъминлаш, қор қопламининг ҳолатини кузатиш ва назорат қилишдан иборат. Мавсум ноябр ойида бошланиб, июн ойида тугайди. Бутун фаолияти давомида унинг амалиётида биронта ҳам бахтсиз ҳодиса рӯй бермаган, деди у CABAR. аsia билан сӯҳбатда.
У Ашхободдаги университетнинг метерология факултетини тамомлаган ва бӯлажак рафиқаси билан ӯша ерда танишган ва у билан бир неча йил ӯтиб ватани-Тошкентга кӯчик келган. Ӯшанда Чимиондаги вокзал эндигина қурилаётган эди ва бу ерда ишлашни таклиф қилишди. Ӯшандан бери у шу ерда ишлайди.
Поповнинг қайд этишича, ӯз вақтидаЧимиондаги вокзал жиҳоз ва қулайлик жиҳатидан энг яхшиларидан бири бӯлган.Вақт ӯтиши билан бу техникалар такомиллаштирилмади, “ҳама нарса СССР даражасида қолди”.
“У ерда бириничи компютер бор эди, Чимион тепасидан маълумот узатувчи радиотехника ҳам бор эди, қурол ҳам бор эди. […] Бир вақтлар қор кӯчкиси хавфини ҳисоблаш дастурлари, усуллари… бор эди”-дейди Попов.
2006-йилда Чимиондан кӯчкига қарши қуроллар олиб ташланган. Ва бу муаммо пайдо бӯлишига боис бӯлди-кӯчки хизмати қорга таъсир қилиш учун ҳеч қандай воситага эга эмас эди.
“Энди мен кӯпроқ ӯзимнинг интуицияам ва таҷрибамга таянаман, улар ҳозиргача ишлайди”-дейди у.
Алберт ва унинг ёрдамчиси деярли бутун кунни тоғларда ишлашади.Станцияга қайтгандан сӯнг, қор ҳолати, қопламнинг баландлиги ва қӯзғатилган қор кӯчкилари сони тӯғрисидаги барча маълумотлар мажбурий равишда журналга ёзилади. Шундай қилиб, кейинги кун учун қор кӯчкиси хавфи даражаси аниқланади.
Алберт Попов Ӯзбекистонда қор кӯчкиси буйича мутахассислар етишмаслиги талабнинг йӯқлиги билан бовлиғ, деб ҳисоблайди. Бу ерда ишлаган йиллар давомида унга бир нечта ёрдамчилар таинланган, бироқ уларнинг ҳеч бирида бу соҳага юқори қизиқиши кузатилмади.
“Кӯчки касби такси ҳайдовчиси ёки сотувчилар каби кӯп эмас, чунки Ӯзбекистонда таҷриба ва билим талаб қилинадиган бундай жойлар кӯп эмас. Ҳозир бу деярли фақат Чимион. Кӯчки касбининг аҳамияти сизнинг касбингизга қандай муносабатда бӯлишингизга бовлиғ. Табиатни ёқтирмайдиган, тоғларни ёқтирмайдиган, буларнинг барчасига бефарқ одамни бу ерга қӯйсангиз, у ҳам ӯз ишига лоқайд бӯлади. Унинг руҳи оғримайди, у бу ерда нима бӯлаётганини ҳатто тушунолмайди. Бу фазилатларга эга одам эса бу ерда ишлаши керак. Лекин, афсуски, мен каби тоғларни севадиган талабаларим йӯқ”-дейди Попов.
Ундан нега шогирдлари йӯқлигини сӯрашганда, Попов, биринчидан, одам бу ишни яхши кӯриши ва савол бериши керак, иккинчидан, бу иш учун тӯғри тӯланиши лозим, деб жавоб беради.
“Бу жуда кам тӯлаганлиги сабабли, бу касбни эгаллашга тайёр одамлар йӯқ. Бу хизмат бундан кейин қандай ривожланишини билмайман-дея шикоят қилади Попов.
Шунча йиллардан бери Чимион ҳудудидаги табиатни кузатар экан, Алберт Попов инсонларнинг ӯйламаган ҳаракатлари бу гӯзал масканда атроф-муҳитнинг ямонлашишига олиб келганини афсус билан қайд этади.
“Ҳама йилар давомида одамлар Чимионга нафақат унинг гӯзаллигидан баҳраманд бӯлиш, умуман олганда, мусаффо ҳаво, мусаффо сувдан баҳраманд бӯлиш учун эмас, балки қалбларини ҳордиқ чиқариш учун ҳам келишган. Бу ерда ҳар қандай вақтда жуда чиройли. Баҳорда денгиз гуллар… Аммо, афсуски, одамлар ҳар доим ҳамма нарсани тушунмайдилар ва жоҳиллик билан гулдасталарни йиртиб ташлашади ва бу гулларни деярли қопларда олиб кетишади. Албатта, бундан атроф-муҳит зарар кӯради”-дейди Попов.
Агар Чимионга нисбатан бундай “йиртғичлик” давом этаверса, бир мунча вақт ӯтгач, бу ерда кӯплаб ӯсимлик ва ҳайвонлар қолмаслигидан хавотирда.
“Айтганча, олтин илдиз (кӯп йиллик доривор ӯсимлик-радиола росеа) қандай ғойиб бӯлди? Амалда, унинг жуда оз қисми қолган, бир вақтлар у қопларга солинган. Деярли барча мармотлар йӯқ қилинди. Оқсойга (Чимион трактидаги дара) 2 минг метр баландликка кӯтарилган пайтларимиз бӯлди, теварак-атрофда тешиклар пайдо бӯлди, мармотлар чиқиб, ҳуштак чаларди. Энди эса атрофда сукунат ҳукм сурмоқда”-дейди у.
Поповнинг фикрича, глобал иқлим ӯзгариши ва экотизимларнинг тез вайрон бӯлишини ҳисобга оладиган бӯлсак, Чимион нафақат дам олиш учун муҳим. Бу ер одамлар мусаффо тоғ ҳавосидан нафас олиш, ӯсимлик ва ҳайвонот дунёси билан танишиш учун келади. Аммо ҳозир нормал тартибга солинмагани, одамлар оқими кӯпайиб бораётгани боис, Чимион учун ҳалокат хавфи ҳам кучаймоқда.
Ҳар бир метр ер километр узунликдаги панжарали меҳмонхоналар билан қурилган.Чимионда аллақачон ӯнлаб меҳмонхоналар ва ундан ҳам кӯпроқ меҳмон уйлари ва дачалар мавжуд бӯлиб, ишлаб чиқарувчилар уларни экологик зонага жойлаштирмоқда.
Чимион аллақачон жиддий сув танқислигига дуч келган. Автотураргоҳлар етарли эмас. Кӯп қаватли меҳмонхоналардан чиқаётган оқова сувлар қаерга оқизилаётгани номаълум. Бу масала муҳокама қилинмайди. Қарор қабул қилувчилар учун бу муаммоларнинг барчаси устувор эмас. Канализация дренажлари эса табиатга “совға”-дейди тажрибали қор кӯчкиси.
“Мавжудлари иш кунлари бӯш бӯлса, нега меҳмонхоналар кӯп? Меҳмонхоналардан ташқари, қишлоқдаги ҳар учунчи ёки тӯртинчи уй дача ёки ван ва эстакадалар устида дам олиш учун ижарага берилади. Биринчидан, сув етишмаслиги, канализация йӯқлиги, автотураргоҳлар етишмаслиги каби муаммоларни ҳал қилишимиз керак. Мен барчанинг эътиборини бунга қаратмоқчиман. Чимионга келиб, дам олинг, қувонинг, завқланинг, лекин ахлат қолдирманг, ахир уни ким тозалайди?”-дейди Алберт Попов.