Россиянинг Украинага бостириб кириши шимолий савдо йўлларини Хитой учун ёпиб қўйганидан кейин, Пекин учун Марказий Осиё жозибадор бўлиб бормоқда. Минтақада ўсиб бораётган таъсир бўшлиғини Хитой тўлдиради, дейди Center for Security Studies (CSS) таҳлил марказининг глобал хавфсизлик гуруҳи раҳбари Брайан Карлсон. Ушбу мақоланинг асл нусхаси Cabar.asia нашрида чоп этилган.
Брайан Карлсон Хитой-Россия муносабатлари ва ташқи сиёсати бўйича таниқли мутахассис ва Жонс Хопкинс SAIS институтида халқаро муносабатлар бўйича докторлик даражасини олган. Унинг тадқиқотида ҳам Хитой, ҳам рус манбаларига эътибор қаратилгани алоҳида эътиборга сазовордир. CSS га қўшилишдан олдин Карлсон Берлиндаги CSS, SWP (Германия Халқаро ва хавфсизлик масалалари бўйича институти) ва Вашингтондаги RANDда Халқаро ва хавфсизлик муносабатлари (TAPIR) бўйича Трансатлантик постдок стипендиати бўлган. Унинг докторлик диссертацияси постсовет давридаги Хитой-Россия муносабатларига бағишланган бўлиб, у бу борада кенг кўламли тадқиқотлар олиб боришда давом этмоқда. Карлсон хитой ва рус тилларини яхши билади.
Украинадаги урушдан бир йил ўтиб Хитойнинг Марказий Осиё билан муносабатларида қандайдир ўзгаришларни кўряпсизми?
Ўйлайманки, тез орада биз бу саволга жавобни яхшироқ тушунамиз, чунки бир ойдан кейин Сиан шаҳрида Хитой-Марказий Осиё саммити бўлади, унинг натижаларини кўриш қизиқ бўлади. Тожикистонлик олимлар билан бўлган учрашувларда эшитганман, уларнинг баъзилари янги ташаббуслар эълон қилинишини кутишмоқда. Ўтган ойда Си Цзиньпиннинг Москвага ташрифи чоғида Путин билан бу масалани муҳокама қилган бўлиши мумкинлигини ҳам эшитдим ва улар ўртасида Хитой минтақага янгича ёндашувни қандай бошлаши мумкинлиги тўғрисида тушуниш пайдо бўлган бўлиши мумкин; Россия {Хитойнинг кучайиб бораётган таъсирини} тушунишини билдирмоқда, чунки у қисман чалғиган ва Хитойнинг ёрдамига муҳтож.
Умуман олганда, Хитой Марказий Осиёда янада фаоллашадиган даврга киряпмиз, деб ҳисоблайман. Бу Россияга ёқмаслиги мумкин, аммо у бу ҳақиқатга чидаши керак.
Сизнингча, Хитой-Марказий Осиё саммитида қандай ташаббуслар эълон қилинади?
Ўйлайманки, улар инфратузилмага эътибор беришда давом этадилар. Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон темир йўли лойиҳаси аллақачон таклиф қилинган. Ўтган йилнинг сентабрь ойида мазкур лойиҳани амалга ошириш давом этиши эҳтимоли борлиги маълум қилинган эди. Шунингдек, Туркманистондан Тожикистон орқали Хитойга тортиладиган “Хитой-Марказий Осиё” газ қувурининг Д линияси ҳам бор. Менимча, Хитой Тожикистондаги йўл қурилишига катта сармоя киритмоқда. Ўйлайманки, Хитойда инфратузилма лойиҳалари бўйича янги ғоялар бўлиши мумкин. Келинг, кутамиз ва кўрамиз, лекин Хитой ҳам Россия эҳтимол минтақадаги таъсирини йўқотаётганидан ва минтақада хавфсизлик кафолати ролини ўйнай олмаётганидан хабардор бўлиши мумкин.
Хитой ва Россия Марказий Осиёда таъсир доираларини бирлаштиради, бунда Россия хавфсизликни таъминлашда катта рол ўйнайди, Хитой эса иқтисодий тараққиётга ҳисса қўшади, деган фикр кенг тарқалган. Аммо Хитой Россия бу ролни тўлиқ бажаришга қодир эмаслигини тан олиши ва Хитой ўзининг хавфсизлик функцияларини кенгайтириш йўлларини излаши мумкин. Бу борада Хитой аллақачон Тожикистонда фаол иш олиб бормоқда. У Қирғизистон, Покистон ва ўзининг ғарбий чегараларидаги бошқа давлатлар билан ҳам ҳамкорлик қилади.
Хитой минтақага кўпроқ сармоя киритар экан, бу сармояларни ҳимоя қилишни хоҳлайди. Аммо менда Хитой минтақада нима бўлаётганини яхшироқ тушунишни хоҳлаётганини ҳам ҳис қиляпман. У ғафлатда қолишни истамайди.
Нефть ва газ ресурсларидан фойдаланиш имконияти Хитой билан савдо алоқаларини кучайтиради
Марказий Осиёнинг барча мамлакатлари ҳиссасига Хитой умумий ташқи савдосининг атиги 1 фоизи тўғри келади . Бу минтақа Хитой учун иқтисодий нуқтаи назардан қанчалик муҳим? Ёки Марказий Осиё Хитойни фақат Европага олиб борадиган транспорт коридори сифатида қизиқтиряптими?
Тўғри, соф иқтисодий нуқтаи назардан, Марказий Осиё нисбатан аҳамиятсиз омил. Бироқ, бу Хитой учун табиий газнинг энг муҳим манбаи бўлиб, унинг 40% дан кўпроқ истеъмоли импорт газга боғлиқ. Ушбу импортнинг учдан бир қисми қувурлар орқали амалга оширилади ва бу 1/3 қисмининг 80% Марказий Осиёдан келади.
Демак, бу Хитой учун муҳим газ манбаи. Ва бу маʼнода иқтисодий аҳамиятга эга бўлса-да, Хитойнинг ёндашуви геостратегик ва геосиёсий мақсадлардан келиб чиқади: сиз айтганингиздек, Хитой бу минтақани Европа ва Яқин Шарққа йўл сифатида кўради. Илгари Хитойнинг “Бир белбоғ, бир йўл” концепцияси асосан Қозоғистон, кейин эса Россия, Украина ва Беларусь орқали Европа билан боғланишга қаратилган эди.
Украина “Бир камар, бир йўл” лойиҳасининг муҳим маркази эди, кейин 2014 йил воқеалари содир бўлди.
Натижада улар Беларусга кўчиб ўтишди, аммо 2020 йилда сохта сайловлар бўлиб ўтди, Беларусь яна Украинага қисман Беларусь ҳудуди орқали бостириб кирди Россиянинг орбитасига тушди. Шундай экан, энди Хитойнинг Европага кириши учун Россия, Украина ёки Беларусдан фойдаланиши қийин бўлади.
Шу боис Хитой учун Марказий Осиё орқали ўтадиган йўналишларни кўриб чиқиш жозибадор бўлиб қолади. Демак, Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон темир йўли уларга Ўзбекистон, Эрон, Туркия ва бошқаларга бориш имконини беради. Шундай қилиб, ҳозир Марказий Осиё Хитой учун “Бир камар, бир йўл” ташаббуси доирасида тобора муҳим аҳамият касб этмоқда ва, албатта, бу Россия манфаатларига мос келиши шарт эмас. Аммо биз Хитойнинг Марказий Осиё транспорт йўлагига кўпроқ эътибор қаратишини кутишимиз мумкин ва Марказий Осиё давлатлари бундан минтақада ҳам, ундан ташқарида ҳам, гарчи бу минтақада Хитой таъсири кучайишидан қўрқишга сабаб бўлса ҳам, – Европа ва Яқин Шарқ билан алоқаларни яхшилаш кўринишида фойда кўриши мумкин.
Пекин Толибон режимини (Толибон Тожикистонда террорчи ташкилот деб тан олинган) таҳдид деб биладими ва уларни қандайдир тарзда жиловламоқчими?
Афғонистонда Толибон ҳукмронлиги даврида АҚШнинг минтақадаги таъсирини камайтириш Хитой учун катта имконият экани ҳақида кўплаб таҳлилий материаллар пайдо бўлди. Россия каби Хитой ҳам Толибон ҳокимиятга қайтишидан олдин улар билан йиллар давомида алоқада бўлган. 2019 йилда Толибон делегацияси Хитойга ташриф буюрди. Шундай қилиб, Хитой 2019 йилда аллақачон Толибон билан яқин алоқада эди ва улар Толибон ҳокимиятга қайтса нима бўлишини муҳокама қилиш учун бир неча йил вақтлари бор эди, кейин эса Толибон ҳокимиятга келган пайтда улар Хитойнинг ҳудудий яхлитлигини қўллаб-қувватловчи баёнотлар қилишди яъни Шинжон Хитойнинг бир қисми ва Толибон Афғонистондан Шинжонга салбий таъсир кўрсатишни ўйламайди.
Хитой ўз манфаатларини ҳимоя қилиш учун Толибон билан етарлича яхши муносабатларга эга эканлигига ишонч ҳосил қилишни хоҳлади. Асосий хавфсизлик манфаати – Хитойнинг ғарбий чегараси хавфсизлиги, Шинжон хавфсизлиги ва сепаратизм, терроризм ва экстремизм тарқалмаслигига ишонч. Шу маънода улар Тожикистон билан чегара постларини мустаҳкамлашда ҳам яқин ҳамкорлик қиладилар: бу ерда, Тожикистонда Хитой Халқ қуролли полициясининг базаси жойлашган.
Яна бир омил бор – Хитой Қобул яқинидаги мис конларига анчадан бери қизиқиш билдирмоқда. Аммо хавфсизлик нуқтаи назаридан улар қазиб олишни бошлай олмаяпти. Афғонистонда ҳам жуда кўп ноёб ер минераллари мавжуд ва Хитой бундан фойдаланиши ва ҳатто Афғонистон орқали йўлак ўрнатиш учун “Бир камар – бир йўл” ташаббусидан фойдаланиши мумкин, деган тахминлар мавжуд.
Аммо бу иқтисодий мақсадларнинг барчаси, менимча, Хитой учун у ерда эришиш жуда қийин бўлади. Улар Афғонистондаги хавфсизлик вазиятидан ҳамон асабий. Ҳатто Толибон ҳам мамлакатни тўлиқ назорат қила олмайди. Мамлакат шимолида ИШИДга (Тожикистонда террорчи деб топилган) алоқадор филиали бор ва ҳозир ва эҳтимол яқин келажакда Хитой Афғонистонга йирик сармоя киритишни истамайди, бироқ у ўз мақсадининг минимал даражасига эришиш имкониятига эга. Мақсад -хавф ва берқарорликнинг Афғонистондан Хитойга ўтмаслигига ишонч ҳосил қилиш.
Бу фитна назариясидек туюлиши мумкин, аммо Афғонистонда ҳокимият алмашиш жараёнига хитойлик сиёсатчилар аралашганга ўхшайди.
Хитой одатда бутун дунё бўйлаб қўллайдиган ёндашув шуки, у ҳокимият тепасида ҳозир ким бўлса, у билан ишлайди. Улар ҳукмрон режим билан қандай ҳолатда бўлса, у билан ишлашга тайёр ва рулда ким бўлишини афзал кўрмайди. Албатта, 2019-йилда ҳали Толибон ҳокимият тепасида эмасди, лекин Хитой даҳшатли аломатни кўриши мумкин эди – Толибон аллақачон мамлакатнинг катта қисмини назорат қилар ва улар АҚШ қўшинлари чиқиб кетганидан кейин бу содир бўлиши эҳтимоли кучли эканлигини тахмин қилишганди. Толибон охир-оқибат мамлакатнинг катта қисмини назорат қила олади.
Россия ҳам, аслида, худди шундай ҳисоб-китоб қилган. Хитой шунчаки ўз довларини ҳимоя қилди ва Толибон билан ҳамкорлик қилишга тайёрланаётган эди, улар уларга ёрдам беришлари ёки ҳеч бўлмаганда уларнинг манфаатларига фаол зарар этказмасликлари учун ишонч ҳосил қилишди. Менимча, бу Хитойнинг бошқа давлатлар билан ишлашдаги прагматик ёндашувига мос эди.
Хитойнинг Марказий Осиё мамлакатларида ҳокимият алмашинуви борасидаги позицияси ҳақида нима дейиш мумкин? Кўпинча Марказий Осиё мамлакатлари элитаси ҳокимиятга “оқ йўлни” Москвада олишади. Пекин номзодларни маъқуллашда худди шундай талабчан бўладими?
Россия шу тарзда иш тутаётгани ҳақиқат. Аммо хитойликлар режимни ўзгартириш ёки ҳокимиятга кимнидир ўз манфаатларига мос келиш учун фаол ҳаракат қилаётгани ҳақида ҳеч қандай далил йўқ. Мен бунинг ҳеч қандай далилини кўрмадим. Тайвандан ташқари. Лекин бу бошқа ҳолат.
Перифериянинг устунликлари
Хитой минтақа элиталари ва халқлари билан қандай муносабатда бўлишни режалаштирмоқда ва уларга нима таклиф қилиши мумкин?
Агар сиз дунёга назар солсангиз, Хитойнинг мамлакатга кириб келиши ва бу мамлакат элитасининг махсус имтиёзларга эга бўлиши ҳолатларини топишингиз мумкин. Агар улар Тинч океанининг жанубидаги кичик орол давлатига келса, улар ўз лойиҳасини президент ва унинг оиласига фойда келтирадиган тарзда амалга оширадир. Бу заиф давлатларда амалга оширилиши мумкин.
Бу Марказий Осиёда қай даражада амалга оширилаётганига ишончим комил эмас. Мен бу масалани кўпроқ ўрганишим керак эди, лекин умуман олганда, Хитойда улар “tianxia” деб атайдиган тарихий ғоя мавжуд, бу “ҳамма нарса осмон остида” деган маънони англатади:
Император ҳукмронлик қилганда, у чекка ҳудудларни бевосита бошқармади, лекин у чекка ҳудудлардан унга ҳурмат кўрсатишини ва баъзи ҳолларда солиқ тўлашини ёки ҳеч бўлмаганда унинг олий ҳокимият эканлигини тан олишни хоҳлади.
Бунинг эвазига чекка ҳудудлардаги одамларга ўз ишларини олиб бориш имконияти берилди, лекин айни пайтда икки томонлама алмашинув мавжуд эди: чеккадаги одамлар императорга ҳурмат кўрсатишади ва император уларнинг содиқлигини таъминлаш ва қонунийлигини кафолатлаш учун чеккадаги одамларга ёрдам берди. Шунга ўхшаш нарса ҳозир Хитой билан содир бўлмоқда: улар чекка ҳудудлардаги мамлакатларга маълум фойда келтирадиган ушбу лойиҳаларни амалга оширмоқдалар. Улар инфратузилма қурадилар ва иқтисодий ривожланишга ёрдам берадилар, бу эса бу ердаги одамларнинг ҳаётини яхшилаши мумкин. Аслини олганда, мақсад нафақат Марказий Осиё, балки Глобал Жанубда, Африка, Лотин Америкаси ва Осиёнинг бошқа қисмларида ҳам дунёнинг кўплаб давлатларининг садоқатини қозонишдир. Бу тенденция , айниқса ҳозир Россия чалғиган даврда, уларнинг фойдасига ўйнамоқда.
Мутахассислар Марказий Осиё ҳақида доим Шарқ ва Ғарб ўртасида мувозанатни сақлайдиган минтақа сифатида тилга олишади. АҚШ минтақадаги ўз кучини прогноз қилишда у қадар фаол эмаслигини ҳисобга олсак, Хитой ва АҚШ ўртасида Марказий Осиёда таъсир ўтказиш учун рақобат борми?
Қўшма Штатларнинг Марказий Осиё ишларига чуқур аралашишини истайдиган одамлар сиёсий етакчиларни бунга ишонтиришга доим қийналган. Сабаби жуда тушунарли: АҚШ Хитой, Осиё-Тинч океани минтақаси, Россия ва Европа хавфсизлиги ҳақида қайғуриши керак, Яқин Шарқ муаммолари эса ҳеч қачон йўқолмаса керак. Марказий Осиё ҳеч қачон кун тартибида биринчи ўринда бўлмаганга ўхшайди. Шунингдек, у Қўшма Штатлардан узоқда жойлашган.
Узоқ вақтдан бери мавжуд бўлган ғоя – Марказий Осиёни Жанубий Осиё билан боғлашга уриниш, бу орқали Марказий Осиёга Хитой, Россия ёки Эрон орқали ўтмайдиган бошқа чиқиш йўлини бериш. Лекин, албатта, бунинг учун Афғонистон орқали йўл очиш керак ва у ердаги хавфсизлик ҳолатини ҳисобга олсак, бу мақсадларга эришиб бўлмасди.
Сўнгги пайтларда Туркманистон-Афғонистон-Покистон-Ҳиндистон газ қувури ёки темир йўллари ҳақида баҳслар бўлиб ўтмоқда, Ўзбекистон Президенти эса ҳақиқатда темир йўл қуриш таклифини жонлантирди.
Ўзбекистон аллақачон Мозори Шариф билан темир йўл орқали боғланган. Марказий Осиё Покистон ва сув портлари орқали юкларни етказиб бериши учун Мозори Шарифдан Кобулгача темир йўл тармоғини кенгайтириш ва уни Покистон темир йўл тизимига улаш таклиф қилинмоқда. Бу Марказий Осиёга яна бир чиқиш имкониятини беради. Аммо яна Афғонистондаги беқарорликни ҳисобга олиб, менимча, Халқаро валюта жамғармаси Афғонистондаги хавфсизлик вазияти, балки Покистондаги муаммолар туфайли бу темир йўлга катта сармоя киритмасликни тавсия қилди.
Назарий жиҳатдан, бу Қўшма Штатлар учун Марказий Осиёга Жанубий Осиё билан боғланишда ёрдам беришнинг ажойиб усули бўларди, айниқса АҚШ-Ҳиндистон муносабатлари ўсиб бораётганини ҳисобга олсак. Лекин буни қилиш қийин.
Қўшма Штатлар узоқ вақтдан бери Марказий Осиёнинг энергетика секторига йирик сармоядор бўлиб келган ва ҳозир ҳам шундай. Ҳозир Марказий Осиёнинг Каспий денгизи орқали ғарбга кўпроқ нефт ва газ экспорт қилишига ёрдам бериш масаласи муҳокама қилинмоқда, чунки сиз билганингиздек, Европа Россиядан газ сотиб олишни тўхтатди ва муқобил манбаларга қизиқиш билдирмоқда. Транскаспий қувурлари Бокуга ва у ердан мавжуд нефть ва газ қувурларига уланиши керак. Лекин Хитой ҳам Боку билан боғланишдан манфаатдор, шу боис газ шарққа ёки ғарбга кетадими деган рақобат бўлиши мумкин.
Умуман олганда, АҚШнинг минтақада стратегиясини шакллантириш қийин. Менимча, кўп жиҳатдан энг яхши вариант фуқаролик жамияти даражасида иштирок этиш бўлади.
Яқинда Қозоғистонда бўлганимда, мен Америка Қўшма Штатлари нима қила олади, деб сўрадим ва гап Россия ва Хитой билан геосиёсат ва рақобат ҳақида боради деб тахмин қилдим, аммо уларнинг барчаси: “Учинчи давлатларни тинч қўйинглар, бизни Хитой билан рақобатга тортманглар”, деб жавоб беришди. , “биз билан икки томонлама даражада ҳамкорлик қилинг ва бизга таълим соҳасида ёрдам беринг”, “виза олиш тартибини соддалаштиринг”, “тоза энергия олишга ёрдам беринг” ва ҳоказо. Эҳтимол, бу энг истиқболли ёндашувдир, аммо Хитой билан рақобатлашиш қийин бўлади.
Мен минтақада яшаганимда, “Оптимистлар инглиз тилини, пессимистлар хитой тилини ўрганишади” деган иборани эшитганимни эслайман. “Юмшоқ куч” ва маданият нуқтаи назаридан, менимча, АҚШ Хитойдан устунлик қилади. Қўшма Штатлар Марказий осиёликлар учун умуман жозибадорроқ днб ўйлайман.
Марказий осиёликлар Хитойдан хавотирда. Улар Хитойни тушунишмайди. Улар ундан нима кутишни билишмайди. Шу маънода Қўшма Штатлар устунликка эга, аммо муаммо шундаки, Хитой иқтисодий ривожланиш, транспорт коммуникациялари ва, эҳтимол, турмуш даражасини оширишга ҳисса қўшадиган аниқ лойиҳаларга кўпроқ пул сарфлади. Бу билан эса рақобат қилиш қийин.
Масалан, ўтган ҳафта Қирғизистонда бўлганимда талабалар мендан Хитой Тайванга бостириб кириб, АҚШ билан уруш бошласа нима бўлади? – бу Марказий Осиёга қандай таъсир қилади? – деб сўрашди Бу савол ҳақида аввал ўйлаб кўрмаган эдим, лекин жавобим шундай бўлди: “АҚШ Марказий Осиё давлатларини Хитойга қарши санкцияларга қўшилишга ва газ таъминотини тўхтатишга мажбурлашга ҳаракат қилади”. Аммо кейин бу ердаги одамлар билан гаплашдим, улар бундай бўлмаслигини айтишди. Мамлакатлар бетарафликни сақлаб қолиш учун ҳамма нарсани қилади.
Марказий Осиё вакуумга тушиб қолиши хавфи
Туркия, Эрон каби бошқа қудратли иштирокчилар ва ҳатто Ҳиндистон ҳам Хитойнинг Марказий Осиёда ўсиб бораётган ролига қандай муносабатда бўлишади? Бу мамлакатларнинг минтақадаги истиқболлари ҳақида қандай фикрдасиз?
Туркия ва Эрон ҳақида кўп нарса билмайман. Тушунишимча, кўпчилик Туркия минтақада ўз таъсирини кенгайтиради деб ўйлаган эди, лекин аслида бундай бўлмади. Сўнгги бир неча йил Туркия ташқи сиёсатининг жонланиш даври бўлди, улар Яқин Шарқда муҳим рол ўйнайди ва Украинадаги вазиятни ҳал қилишда қандайдир воситачи сифатида ҳаракат қилишга ҳаракат қилади; Туркия жуда амбицияли ва йирик минтақавий куч бўлишни хоҳлайди ва Туркия бу ерда каттароқ рол ўйнашга ҳаракат қилади, деб тахмин қилишимиз мумкин, лекин мен яхши жавоб бериш учун етарли даражада билмайман.
Эрон Марказий Осиё учун яхши географик нуқта бўлиши мумкин, лекин, албатта, санкциялар туфайли АҚШ билан муаммолари бор. Шунингдек, асосан Россия-Эрон-Ҳиндистонни ўз ичига олган Шимол-Жануб коридори ғояси мавжуд. Аммо яна, бу АҚШнинг Россия ва Эронга нисбатан санкциялари туфайли бироз мураккаблашиши, Қўшма Штатлар эса Ҳиндистоннинг улар билан ушбу лойиҳада иштирок этишини хоҳламаслиги мумкин. Ҳиндистонга келсак, аввал айтганимдек, Афғонистондаги муаммолар туфайли Марказий Осиёни Ҳиндистон ва Жанубий Осиё билан боғлашда қийинчиликлар мавжуд. Бу мамлакатларнинг барчаси – Туркия, Эрон ва Ҳиндистон минтақада у ёки бу тарзда роль ўйнаш имкониятига эга, аммо Хитой ҳаммадан яхшироқ жой олганга ўхшайди.
Сизнингча, Россия ўзининг ҳарбий амалиётида мағлубиятга учраса, минтақада қандайдир ўзгаришлар бўладими?
Ҳа, менимча, бу минтақага катта таъсир кўрсатади ва ўйлайманки, биз аллақачон Марказий Осиёда Россия таъсирининг пасайиб бораётганини кўряпмиз. Россия саросимага тушган ва ҳатто у ҳақиқатан ҳам бу ерда хавфсизликнинг асосий етказиб берувчиси ролини ўйнаши мумкинми деган саволлар аллақачон кўтарилмоқда. Ўтган йилнинг сентябрида Тожикистон ва Қирғизистон ўртасида бўлиб ўтган тўқнашувлар чоғида Россия нега аралашиб, урушни тўхтатмаганини сўраганлар ҳам бўлди.
Агар Россия бутунлай мағлубиятга учраса, муаммо янада оғирлашишини кутиш мумкин, Россия минтақадан деярли бутунлай чиқиб кетиши ва Хитойга уни назорат қилишига рухсат бериши керак бўлади. Бу Россия тўлиқ мағлубиятга учраган, қуролли кучлар қаттиқ тор-мор қилинган, уларни тиклаш учун кўп йиллар керак бўладиган тақдирда шундай бўлиши мумкин. Бундай шароитда Россия минтақада КХШТга самарали раҳбарлик қила олмайди.
Билмадим, бу шундай бўладими, балки Россия Украинада ўз нуқтаи назаридан нисбатан қулай натижага эришиши ва балки бундай ҳалокатли мағлубиятдан қутула олиши мумкин бўлар. Аммо агар улар шунчалик муваффақиятсизликка учраса, бу Россиянинг минтақадаги мавжудлигига катта зарба бўлади, эҳтимол бўшлиқ пайдо бўлиши мумкин.
Толибон аслида бутун мамлакатни назорат қилмайди. Шимолда Толибон режими назорати остида бўлмаган ИШИДга алоқадор гуруҳ мавжуд. Менимча, қўрқув асосан терроризм, сепаратизм, экстремизм ва шунга ўхшаш кучларнинг Афғонистон чегарасидан ташқарига чиқиб кетиши ва Толибоннинг уни назорат қила олмаслиги билан боғлиқ.
Менинг тушунишимча, Толибон ҳозир фақат бутун Афғонистонни назорат қилиш учун курашмоқда. Шунинг учун уларнинг хавотирлари мамлакат ичида жамланган ва мен Афғонистон чегараларидан ташқарида ҳам ўз таъсирини кенгайтириш режаларидан хабардор эмасман.
2021 йил августида, Толибон ҳокимиятни эгаллашни якунлаши биланоқ, Россия бу ерда, чегара яқинида, Тожикистонда КХШТ қўшма ҳарбий машғулотларини ўтказди. Россия Марказий Осиё давлатларини Афғонистондан келаётган ҳар қандай беқарорликдан ҳимоя қилишини кўрсатмоқчи эди. Бу Россия учун муҳим, чунки у терроризм ва беқарорликнинг аввал Марказий Осиёга, кейин эса, эҳтимол, Россия ҳудудига тарқалишини истамайди.
Шу билан бирга, Хитой Россияни терроризмга қарши кучли таркибий қисмга эга бўлган Хитойдаги ички ҳарбий машғулотларда иштирок этишга таклиф қилди. Шу боис, агар Марказий Осиёдаги вазият издан чиқса, Хитой ва Россия қўшма ҳарбий аралашув имкониятини кўриб чиқиши мумкинлиги борасида баъзи мунозаралар бор.