Шарқда қадимий анъана бор: бахт излаш ёки баъзи муаммоларни ҳал қилиш учун одамлар машҳур “муқаддас” жойлар яқинидаги дарахтлар ва панжараларга ленталардан тугун боғлайдилар.Охирги пайтларда Ӯзбекистонда оммавий дам олиш масканларида салфеткалар, конфетлар, ниқоблар ва полиэтилен пакетлар тӯплами аста-секин экологик муаммога айланиб бормоқда.
Ушбу анъана ҳақида батафсил фоторепортажимизда ӯқинг.
Академик Ф.Н. Русанов номидаги Ботаника боғи Тошкентнинг бетон қуттилар ва автомашиналар орасида жойлашган воҳасидир. Бироқ, аста-секин, лекин атайлаб одам уни ӯйламасдан ахлат билан тӯлдиришади. Боғнинг кириш қисмида ва теппаликни теппасида сиз ӯсминликларни кӯришингиз мумкин, уларнинг шохлари ва танасида -тиббий ниқоблар, нам салфеткалар, конфетлар, сумкалар ва бошқа турли хил материаллардан тугунлар боғланган.
Бу боғнинг энг баланд нуқтасида тугун боғлаш шаҳарликлар ва сайёҳлар орасида машҳур одатга айланган. Хурофотга кӯра, машҳур диққатга сазовор жойлардаги ҳалқалар келажакда уларни боғлаган одамга бахт келтиради.
Ӯзбекистон Фанлар академияси Ботаника институти амалий ва кӯчатзорлар бӯлими мудири, дендролог Атиргул Хамирзоеванинг CABAR.asia мухбири билан сӯҳбатда айтишича, мазкур анъана илмий институт боғида 30 йилдан ортиқ вақтдан бери сақланиб келмоқда. Меҳмонлар тугун уни боғлаган кишига ҳар қандай тилакни бажаришига ишонишади.
Атиргул Хамирзоеванинг айтишича, боғдаги шохларга тугун боғлаш “қайта қуриш” даврида бошланган, ӯшанда ходимлардан бири қизиқувчилар учун экскурция уюштирган.
“Муассаса ва унинг боғига кӯпроқ эътиборни жалб этиш учун у афсоналар айтиб берди ва ҳикоялар уйдирди. У Ботаника боғи меҳмонларига ариқ жойидаги боғга НУЖ (НЛО) қӯнганини, дарахтга банкнот туширилган тугун ҳар қандай орзуни рӯёбга чиқаришини айтди. Бу анъана шу тарзда тарқалди. Раҳбарият бундан хабар топгач, уни ишдан бӯшатишди. Бироқ боғнинг ӯсимликларига мато осиб қӯймоқчи бӯлганлар оқими тӯхтамаяпти”-деб эслайди у.
Хамирзоеванинг сӯзларига кӯра, 2000-йиллар бошида боғда бундай анъанадан қолган ахлатлар анча кӯп бӯлган. Ботаника институти ишчилари ҳар олти ойда ёки бир йилда дарахт ва буталарни тозалашлари керак эди. Мутахассис ленталар охирги марта қачон тозаланганини эслай олмади, лекин у ҳудуд тез орада яна тозаланишини таъкидлади, чунки баъзи буталар яна кӯп ахлатга айланган.
Шунингдек, Атиргул Хамирзоева 65,5 гектар майдонни кадрлар етишмаслиги сабабли кузатиб бориш қийинлигини айтди.
Қайд этиш жоизки, Ботаника институти ходимлари ташриф буюрувчиларга изоҳлар беришади, касса ва боғда табиатни ифлослантирмасликни сӯраб, табиат қӯйнида сайр қилишни ёки теппаликда тилак билдиришни истаганлар сӯровларни эътиборсиз қолдиришади. Натижада, Тошкент Ботаника боғи ҳозирда катта ҳажмдаги ифлосланиш хавфи остида.
Турли минтақаларда одамларнинг бу анъанани талқин қилишлари турлича. Баъзи одамлар бу ерга яна қайтиш учун, баъзилар “омад учун”, бошқалари “хотира учун” тугун боғлашади. Боғлаш тугунларининг келиб чиқиши тарихи жуда кӯп фарқларга эга.
Вақт ӯтади, одамлар анъанага риоя қилишади, бунинг учун жойлар сони кӯпаяди. “Омад учун” ёки “Хотира учун” тугунли анъанани бугунги кунда Тошкент шаҳри боғларида, Зомин қӯриқхонаси ҳудудида, Тошкент вилоятининг Бӯстонлиқ туманида тоғ тизмаларида, курорт ҳудудларида ва Ӯзбекистонинг бошқа вилоятларида учрашиш мумкин.
Экологларнинг фикрича, бу анъана гӯзал жойларни полиэтилен, конфет ӯрамлари ва бошқа ахлатлардан ясалган полигонга айлантириб, табиий экотизимларни бузади.
“Тузаклар ӯсимлик шохларини қуриб қолишига олиб келади. Қаттиқ ҳалқалар шохларнинг ӯсиши ва ривожланишига тӯсқинлик қилади. Бундан ташқари, мен ҳеч қачон лентали дарахтлардаги қуш уяларини кӯрмаганман. Шамолдаги турли латталарнинг ҳаракати уларни қӯрқитади, улар ҳатто бундай дарахтларга ӯтиришмайди. Кӯп йиллар аввал зоологлар билан саёҳатда бӯлганман, улар бундай анъана ҳашаротларнинг айрим турларини қӯрқитиши мумкинлигини айтишган-дейди “Эколог” жамоатчилик экологик бирлашмаси раҳбари, “Ekolog. uz” сайти бош муҳаррири Наргис Қосимова.
Чотқол тизмаси чӯққиларидан бирида (Ғарбий Тян-Шандаги тоғ тизмаси, шимолий-ғарбдан Фарғона водийсини чеклаб, Қирғизистоннинг Жалолобод вилояти ва Ӯзбекистонинг Тошкент вилояти ӯртасидаги ҳудудда жойлашган) “Чимион” осма йӯли орқали бориш мумкин бӯлган жойда ҳам одамлар тугун ва лента боғлашни бошладилар.
Табиатнинг қуш кӯзи нигоҳидан гӯзал манзаралари бутунлай тугунлар билан осилган занглаган панжара кӯриниши билан тӯхтатилади. Бу ерда осма йӯли ходимлари ва фотосуратчилар ишлайди, юзлаб сайёҳлар бу ерга келишади, чанғичилар ва сновбордингчилар теппадан пастга тушишади. Кундан кунга панжара янги иплар, сумкалар, тиббий ниқоблар ва бошқалар билан тӯлдирилади. Бу ахлат учун ҳеч ким жавобгар эмас, ҳеч ким уни тозаланмайди.
“Авваллари Тошкент вилоятидаги Сукок қӯриқхонасида, булоқ ёнида осилган жуда кӯп тугунли дарахт бӯлган. Бир куни дӯстим Сардор у ерга келиб, барча ленталарни ечиб ташлади, айтмоқчи, ӯшандан бери одамлар бу дарахтга ҳар нарса осишни тӯхтатдилар”-дейди гид ва тоғ инструктори Михаил Бурлутский.
Сардор мисолида ижтимоий масъулият муҳимлигини кӯрсатади. Агар иккита одам бӯш дарахтга лента осиб қӯйса, учунчи одам ҳам худди шундай қилади, ундан кейин эса ӯнлаб бошқа одамлар бунга қӯшилади. Ҳаракатда хабардорлик ва атроф-муҳитга бӯлган ғамхорлик биз ва келажак авлодлар учун яхши келажакка сармоядир-дейди Бурлутский.