Ироқ

Мақомоти Тоҷикистон макони будубоши занону кӯдаконеро, ки аз Сурия ва Ироқ ба Ватан оварда шудаанд, ошкор намекунанд. Равоншиносон ба мақомот тавсия медиҳанд дар баргардонидани кӯдакон ба хонаводаҳои аслии худ шитоб накунанд.

Ду набераи Шоҳида Хоҷаева, сокини вилояти Хатлон ҳам се сол пеш аз Ироқ баргардонида шуд. Духтараш дар Ироқ ба ҳабси абад маҳкум шудааст.

Набераи калониаш 9-сола аст ва имсол ба синфи дуюм рафт. Дуюмӣ 7 сол дорад ва дар синфи якум мехонад. Ҳарду дар мактаб-интернат таҳсил мекунанд ва бе иҷозати махсус ҳаққи аз он хориҷ шуданро надоранд.

Шоҳида Хоҷаева давоми се соли охир борҳо ба дидорбинии набераҳояш рафтааст. Аммо ҳама талошҳо барои ба хона баргардонидани онҳо натиҷа надодаанд.

“Онҳо аллакай ба зиндагӣ дар Тоҷикистон одат кардаанд. Дар мавриди он чизе ки дар Ироқ ба сарашон омад, тақрибан чизе дар хотирашон намондааст, танҳо мепурсанд: модари моро кай меоранд? Набераҳоям борҳо аз ман пурсиданд: “Бибиҷон, кай моро ба хона мебаред?”. Дилам хун мешавад, аммо намедонам ба онҳо чӣ ҷавоб диҳам. Умедворем, рӯзе ба мо иҷозат медиҳанд, ки онҳоро ба хона барем”,-гуфт ӯ.

Ба гуфтаи вай, баъди он ки духтараш ба Ироқ рафт, мақомоти интизомӣ борҳо ӯро барои суҳбат даъват карданд.

“Онҳо хуб медонанд, ки шароити зиндагии мо чӣ гуна аст, чӣ тавр зиндагӣ мекунем. Намедонам, чаро кӯдаконро ба мо намедиҳанд”,-афзуд Шоҳида Хоҷаева.

Соли 2019 мақомоти Тоҷикистон нахустин гуруҳи 89-нафараи кӯдакони ҷангҷӯёнро, ки аз 1 то 18-сола буданд, аз Ироқ ба Ватан баргардониданд.

Ҳамаи онҳо дар истироҳатгоҳи “Харангон”-и Варзоб ҷойгир шуданд. Интизор мерафт ба зудӣ онҳоро ба хонавода ё хешу таборашон супоранд. Аммо то ҳол чунин нашудааст.

26 июли соли 2022 гуруҳи дуюми шаҳрвандони Тоҷикистон – иборат аз 146 зану кӯдак аз Сурия оварда шуд. Бо онҳо чӣ шуд ва онҳоро дар куҷо ҷойгир карданд, маълум нест. Талошҳои сершумори CABAR.asia барои мулоқот ва гуфтугӯ бо занони аз Сурия овардашуда бенатиҷа анҷом ёфт.

Раиси Кумитаи кор бо занон ва оилаи назди Ҳукумати Тоҷикистон Ҳилолбӣ Қурбонзода дар нишасти хабарии рӯзи 2 август ба хабарнигорон гуфт, ин занҳо на дар “СИЗО”, балки дар яке аз истироҳатгоҳҳои кишвар нигаҳдорӣ мешаванд.

“Мо ҳар рӯз назди онҳо меравем, аз аҳволашон бохабар мешавем, бо онҳо суҳбат мекунем. Шумо медонед, ки онҳо солиёни зиёд дар дохили ҷанг буданд ва пас аз бозгашт ба онҳо як муҳлати муайян лозим аст, ки ба шароити нав мутобиқ шаванд”,-таъкид намуд Қурбонзода.

Мақомоти интизомӣ низ мегӯянд, ба ин кӯдакону занон муҳлат лозим аст то ба ҷомеаи Тоҷикистон мутобиқ шаванд ва мутахассисон пайваста бо онҳо кор мекунанд.

Раванди тӯлонии мутобиқшавӣ

Яке аз равоншиносони тоҷик, ки тайи се соли ахир бо кӯдакони аз Ироқ овардашуда кор мекунад, ба шарти ифшо нашудани номаш барои суҳбат бо CABAR.asia розӣ шуд.

“Давраҳои аввали баъди баргардонидан, захираи луғавии онҳо ҳамагӣ аз чанд калима, монанди “муҷоҳид”, “шаҳид”, “муртад” ва “ҷиҳод” иборат буд”. Пас аз чанд ҳафтаи кор бо онҳо, равоншиносон кӯдаконро дар як толор ҷамъ карда, ба онҳо коғази сафед ва қалам доданд, сипас хоҳиш карданд ҳар расмеро, ки мехоҳанд, бикашанд.

Бештари онҳо ду расм кашиданд. Расми аввал хонаи зебои равшан ва хонаи тираву тор, расми дуюм ҳавопаймои бомбандоз ва ҳавопаймои мусофирбар”,-нақл мекунад равоншинос.

Вақте аз кӯдакон шарҳи расмҳоро мепурсанд, онҳо мегӯянд, ки хонаи рӯшан ин хона дар Тоҷикистон аст, хонаи торик бошад, зиндони Ироқ.

“Бомбафган ҳамон ҳавопаймоест, ки дар Ироқ ба маҳалли будубошашон гулула партоб кард, дигарӣ ҳамон ҳавопаймоест, ки онҳоро ба Тоҷикистон расонидааст. Яъне, ин наврасон аллакай муқоиса карданро ёд гирифтаанд”,- гуфт манбаъ ба CABAR.asia.

Вай меафзояд, ҳанӯз бо занҳое, ки моҳи июли соли равон аз Сурия оварда шуданд, суҳбат накардааст, аммо кор бо кӯдакону занони ҷангҷӯёни ДИИШ (гуруҳи террористӣ фаъолияташ дар бисёр кишварҳо мамнӯъ) барои ҳамкасбонаш як таҷрибаи тозае шудааст. Аз ин рӯ, барои ба ҳаёти муқаррарӣ баргаштани онҳо аз шева ва усулҳои гуногун истифода мебаранд.

Ба таъкиди равоншинос, беҳтарин роҳи бозгашти наврасон ба ҷомеа ин хонавода аст, аммо ин корро бояд бо эҳтиёт анҷом дод. Ҳамкорони ӯ барои ба наздикон баргардонидани ин кӯдакон чанд роҳро пешниҳод кардаанд.

“Дар хулосаи худ ба мақомот пешниҳод кардем, ки кӯдакони то 5-соларо ба хешовандонашон супоранд, онҳо дар бораи он рӯзҳо чизеро дар ёд надоранд. Аммо барои супурдани кӯдакони аз 5- сола боло набояд шитоб кард. Пеш аз ҳама бояд хонаводаҳои онҳо ба таври лозим ва дақиқ омӯхта шаванд, ки тарзи зиндагӣ ва тафаккури онҳо чӣ гуна аст? Яъне, оё наврас баъди ба оила баргаштан ба фазои барои ифротгароӣ мусоид намеафтад? Айни замон мо аниқ медонем, ки наврасон дар интернатҳо таҳти назорати мақомот қарор доранд. Мо бояд комилан итминон дошта бошем, ки онҳо барои ҷомеа хатарнок нестанд”,-илова намуд равоншинос.

Ба пешбинии ҳамсуҳбати CABAR.asia, мутобиқшавии занону кӯдакони аз Ироқу Сурия овардашуда шояд муддати хеле тӯлонӣ – аз 5 то 10 солро дар бар бигирад.

Хавф аз афзоиши ифротгароӣ

Тибқи иттилои расмӣ, аз соли 2013 пас аз сари қудрат омадани ҷангҷӯёни ҳаракати дар кишварҳои Осиёи Миёна мамнуи “Давлати исломӣ” ҳудуди ду ҳазор шаҳрванди Тоҷикистон ба онҳо пайвастаанд. Бархе мардон зану фарзандони худро низ бо худ ба Ироқу Сурия бурданд.

Ба гуфтаи мақомот, то соли 2017 бештари мардони ба он гуруҳ пайвастаи тоҷик дар ҷангҳо кушта ё бедарак шудаанд. Зимни амалиётҳои ҷангӣ инчунин бархе занону кӯдакони тоҷик низ кушта шуданд. Беш аз 500 шаҳрванди Тоҷикистон (занону кӯдакон) дар Сурия ба асорати нерӯҳои курд афтида, дар урдугоҳҳо нигоҳ дошта мешуданд. 43 зани тоҷик аз сӯи додгоҳҳои Ироқ ба ҳабси абад ё солҳои тӯлонӣ маҳкум гардиданд.

Бештари занони тоҷик ва наздикони онҳо борҳо ба расонаҳо гуфтаанд, ки ба доми фиреб афтида ва аз пайи шавҳаронашон ба Сурияву Ироқ рафтаанд. Аммо ин ҳарфҳо, зоҳиран, хадамоти вижаро мутақоид накарданд, ки омода нестанд занони аз Сурия овардашударо ба хонаводаҳояшон баргардонанд.

Фаридун Ҳодизода, коршиноси масоили динӣ мегӯяд, занони баргаштаи тоҷик инак панҷ сол аст, ки дар ҷомеа, дар як вазъи комилан дигари идеологӣ ба сар мебаранд.

Ҳам Ҳодизода ва ҳам равоншинос ба як нуктаи муҳим таъкид мекунанд – дар Тоҷикистон мутахассисони соҳибихтисосе, ки бо занону кӯдакони ҷангҷӯён кор кунанд, нестанд.

“Онҳо дар ҷанг иштирок кардаанд, бомбборон шудаанд, дар урдугоҳҳои курдҳо душвориҳоро аз cap гузарондаанд. Ҳамаи онҳо, чӣ занон ва чӣ кӯдакон, синдроми пас аз низоъ доранд. Онҳо ҳазор мушкилот доранд. Бо онҳо кор кардан лозим аст. Аммо ҳоло касе намедонад, ки бо ин ҳама чӣ кор бояд кард”,-мегӯяд Фаридун Ҳодизода.

Мақомоти баландпояи Тоҷикистон, аз ҷумла Эмомалӣ Раҳмон, раиси ҷумҳури Тоҷикистон, борҳо аз хатари афзоиши ифротгароӣ дар кишвар изҳори нигаронӣ кардаанд. Коршиносон мегӯянд, яке аз сабабҳои шитоб накардани мақомот барои ба хешовандон додани кӯдакону занони аз Сурияву Ироқ баргашта маҳз тарс аз густариши ифротгароӣ дар ҷомеа мебошад.

Мақомот мехоҳанд, мутмаин бошанд, ки ин атфол дар оянда ҳеч таҳдиде ба ҷомеа нахоҳанд дошт.
(more…)

Мақомоти тоҷик мегуянд ҳануз ташхису табобати кӯдакони овардашуда аз Ироқ идома дорад ва баъдан дар бораи барномаҳои ба оилаҳо баргардонидани онҳо тасмим хоҳанд гирифт.
(more…)

Миёнаҳои моҳи феврал вазири корҳои хориҷии Тоҷикистон Сироҷиддин Муҳриддин изҳор дошт, дар ҷумҳурӣ корҳои баргардонидани шаҳрвандон аз Сурия ва Ироқ шурӯъ шудааст. Солҳои охир ҳудуди ду ҳазор нафар ба ин ду кишвар рафта буданд. Аммо вазъ дар ҷумҳурӣ яксон нест: дар баъзе навоҳӣ теъдоди зиёде аз сокинон ба сафи гуруҳҳои экстремистӣ ҷалб шудаанд, аммо аз бархеи дигар ҳатто як нафар ҳам нарафтааст.  (more…)