Рӯзи 21-и ноябр Намояндагии Институти инъикоси Ҷанг ва Сулҳ дар Тоҷикистон барои баррасии вазъи расонаҳо дар кишвар ҳамоише бо ширкати коршиносон баргузор кард. English На русском (далее…)
21 ноября Представительство IWPR в Таджикистане провело экспертную встречу на тему ситуация со СМИ в стране. (далее…)
«Свидетельством неупорядоченности региональной политики является предоставление льгот территориям под напором того или иного депутата Жогорку Кенеша, а не в результате экономических расчетов. Сохраняется ведомственная раздробленность в принятии решений по поддержке отраслей в тех или иных регионах, а также несогласованность действий республиканских и местных органов управления», — отмечает в своей статье, написанной для аналитической платформы CABAR.asia, эксперт по государственному управлению Шерадил Бактыгулов.
(далее…)
В последние годы, сотни неофициальных центров богослужения вынудили закрыться.
(далее…)
Если с первого взгляда Грузия очаровывает и влюбляет в себя, то со второго начинаешь замечать детали и недостатки. (далее…)
«Аймактык саясаттын тартипке келтирилбегендигинин далили катары, аймактарга жеңилдетүүлөрдүн берилиши экономикалык көрсөткүчтөрдүн натыйжасында эмес, Жогорку Кеңештин кайсы бир эл өкүлүнүн кысымынын негизинде ишке ашып жаткандыгын айтууга болот. Аймак ичиндеги тармактарды колдоо багытында чечимдерди кабыл алууда ведомстволук чачкындык сакталып, республикалык жана жергиликтүү башкаруу органдарынын иш-аракеттеринде шайкештиктин жоктугу байкалууда», — деп белгилейт CABAR.asia аналитикалык порталына жазылган макаласында Шерадил Бактыгулов, мамлекеттик башкаруу боюнча эксперт.
Русский
Кыскача сереп:
- Президент Сооронбай Жээнбеков аймактарды өнүктүрүүгө байланыштуу тутумдук мүнөздөгү эки чоң көйгөйдү белгилеген;
- Дүйнө жүзүндө реформанын бир абсолют катары кабыл алынган бирдиктүү формуласы жок;
- 90-жылдардын башында жүргүзүлгөн жер реформалары тилектерди орундата алган жок: айыл жерлеринин экономикалык өндүрүшү табигый жана майда товардуу өндүрүшкө айланды;
- 2007-жылы «борбор — жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу» түрүндөгү эки деңгээлдүү бюджет болуп, кийинчерээк токтотулган.
2018-жыл Кыргызстандын аймактарын өнүктүрүү жылы деп жарыяланган. Фото: varandej.livejournal.com Кыргызстандагы экономикалык кризис ачык байкалган аймактык мүнөзгө ээ. Регионалдык жаатта өндүрүштүн, кызмат көрсөтүүлөрдүн төмөндөшүнүн деңгээли менен факторлору кескин айырмаланып турат. Ошондуктан аймактардын көйгөйлөрү өлкөнүн өнүгүшү менен элдин жыргалчылыгына түздөн-түз таасир этет. Ушуга байланыштуу 2018-жыл Кыргызстандын аймактарын өнүктүрүү жылы деп жарыяланган.
Иш пландарына аймактарды өнүктүрүүнүн салттуу чаралары менен катар жаңы иштелип чыккан иш-аракеттер да киргизилген. Салттуу иш-чаралардын ичинде орто жана чакан ишкердикти өнүктүрүү, жолдорду, билим берүү мекемелерин куруу, ичүүчү суу жана маалыматтык кызматтар менен камсыздоо аракеттери бар. Көбүрөөк кызыгууну акыркы 20 жылдын ичиндеги саясий баталиялардан улам Кыргызстандын айрым саясатчылары көңүл бурбай, таптакыр унутта калтырган иш-чаралар жаратууда.
Президент Сооронбай Жээнбеков сүйлөгөн сөзүндө тутумдук мүнөзгө ээ эки чоң көйгөйдү белгилеп кеткен.
Биринчиси – аймактардын өнүгүшүндө дисбаланс бар. Бул болсо, бюджеттик жана инвестициялык каражаттардын кайсы бир эл өкүлү же жогорку кызматтагы аткаминердин таасири алдында алардын туулуп-өскөн аймагына же айылына багытталып жаткандыгы менен байланыштуу. Натыйжада эч кандай мектеп же оорукана салынбаган айылдар менен райондор көбөйүүдө. Башкача айтканда кээ бир жерлерге абдан көп инвестиция жумшалууда, кээси болсо куру калууда.
Өлкөдөгү аймактар боюнча кыстырма маалымат:
!function(e,t,n,s){var i=»InfogramEmbeds»,o=e.getElementsByTagName(t)[0],d=/^http:/.test(e.location)?»http:»:»https:»;if(/^\/{2}/.test(s)&&(s=d+s),window[i]&&window[i].initialized)window[i].process&&window[i].process();else if(!e.getElementById(n)){var a=e.createElement(t);a.async=1,a.id=n,a.src=s,o.parentNode.insertBefore(a,o)}}(document,»script»,»infogram-async»,»https://e.infogram.com/js/dist/embed-loader-min.js»);
Экинчи көйгөй – борбордо жана ар кайсы жерлерде бийлик органдары менен башкаруу органдарынын өз ара аракеттешүүсүнүн калыптанып калган практикасы маанилүү оңдоп-түздөөлөргө муктаж. Жөнөкөй тил менен айтканда, мамлекеттик органдар менен катар эле, чет өлкөлүк жана эл аралык уюмдардын долбоорлору тарабынан аткарылган бир катар кийлигишүүлөрдүн натыйжасында пайда болгон башкаруу системасы жер-жерлердеги реалийлерге дал келбейт. Реформаторлор кез-кезде гана жергиликтүү калк менен тегерек столдо жолугушуп коюп, калган учурда өздөрүнүн отчёттору менен алек. Ошондуктан, түрдүү багыттагы реформаторлор өзүнчө, жергиликтүү бийлик — өзүнчө, ал эми өлкөнүн жарандары болсо өздөрүнүн жашоосу менен алек.
Депутаттар менен аткаминерлердин башка аймактардын эсебинен туулуп-өскөн жерлерин мыктылоо көндүмдөрүн жоюуга мүмкүн болобу? Ар кайсы уюмдардын «жылмакай жазылган» долбоорлорунун эмес, аймактардын муктаждыктарына жооп бере турган өнүгүү программаларын иштеп чыга алабызбы? Абдан татаал, бирок зарыл жумуш.
Алгач стереотиптерден, эң эле биринчи Кыргызстан жөнүндө чет өлкөлүк стереотиптерден кутулушубуз керек. Акыркы убактарда түрдүү шылтоолор менен жана ошондой эле эч кандай себепсиз кыргызстандыктарга Грузияны мисал келтиришүүдө. Биз Грузиянын жетишкен ийгиликтерине кубанабыз, бирок ал жерде натыйжалуу болгон нерсе башка мамлекеттерде ошондой эле натыйжага жетпей калышы ыктымал.
Ар бир өлкөгө өзүнө жарашкан реформа болушу зарыл
Жалпыга маалым фактылар айтып тургандай эле, 2004-жылдан 2006-жылга чейинки мезгил аралыгында Грузияга берилген чет өлкөлүк жардамдардын көлөмү болжол менен 1,1 млрд. АКШ доллары же болбосо Грузиянын 2004-жылдагы ИДП 25% түзгөн. Мындан тышкары, 2008-2010-ж.ж. Батыш мамлекеттери 4,5 млрд.АКШ долларын бөлүп, булардын ичинен 2,5 млрд.доллар – төмөнкү пайыздык өлчөмдөгү карыз, ал эми 2 млрд.доллар — грант катары берилген.
2011-жылы “Миң жылдыктын чакырыктары” корпорациясы (АКШ мамлекеттик департаментине караштуу) Грузияга ишкердикти өнүктүрүү үчүн 500 млн.доллар, кийинчерээк жол салуу үчүн дагы 140 млн.доллар бөлгөн. Булар негизги ири каражаттар болуп саналат. Аталган каражаттарга Грузия армиясын камсыздоо жана башка тармактарга төлөнгөн каражаттарды да кошуу керек. Мындай сандардын катарын дагы толуктап кете берсе болот, бирок факт факт боюнча калат – алты жылдын ичинде Грузияга алты миллиард доллардан ашык жардам көрсөтүлүп, булардын көпчүлүк бөлүгү – гранттар болгон. Акча каражаттары реформалар үчүн эмес, «Ири Каспий геостратегиялык оюнунда» Батыштын тарабында болгондугу үчүн берилген.
Өнүгүүнүн мындай стратегиясын тандап алуу – бул Михаил Саакашвилинин саясий режимин тандоо болуп эсепетелет. Аталган стратегия азыркы күнгө чейин ийгиликтүү ишке ашырылып келе жатат. Бул жерде биз эки фактыны түшүнүшүбүз керек. Биринчиси – Грузиядагы «керемет» Батыш тараптан каржылоого негизделип, мындай каражатка алар чоң ийгиликтерге жете алат болчу. Экинчиси – дүйнө жүзүндө абсолют боло турган реформатордук ык-амал жок.
1990-жылдардын катачылыктары
Чет өлкөлүк кеңешчилердин калыптары боюнча 1990-жылдары башталган жер реформасынын натыйжасында айыл чарба тармагында агрардык өндүрүштүн негизги каражаттары болгон жерлер, айыл чарба техникасы, жабдуулары жана мал чарбалары жеке менчикке өтүп кеткен (башкача айтканда, таратылып берилген). Жүргүзүлгөн реформалар элдин тилегин орундата алган жок: аталган стратегиялык тармак табигый жана майда товардуу өндүрүшкө айланган. Аймактарды өнүктүрүүнүн экономикалык базасы ушундайча кыйроого туш болгон.
Бүгүнкү күндө дыйкан чарбасында айдоонун орточо өлчөмү болгону 2,7 га, сугат айдоосунуку – 1,9 га түзөт. Баарынан көп айдоо жери – 5,7 га (сугат айдоосу – 4 га) Чүй областынын фермерлерине, ал эми эң аз айдоо – 1,2 га (сугат айдоосу -0,7 га) Жалал-Абад областынын фермерлерине таандык. Жер үлүштөрүнүн өлчөмүнүн аздыгы өндүрүштүн примитивдешүүсүнө алып келүү менен бирге натыйжалуу айыл-чарба өндүрүшүн уюштурууга тоскоолдук жаратат.
Менчикке чыгарылган мүлк, уюштурулган дыйкан чарбалары жана башка индикаторлордун көрсөткүчтөрүнүн артынан түшүп алуу каражаттар менен максаттарды аралаштырып салды. Мисалы, менчиктештирүү – реформанын ийгиликтеринин көрсөткүчү катары каралып келген. Чындыгында бул көбүрөөк фундаменталдуу максаттарга жетүүнүн каражаты болуп саналат. Ал тургай рыноктук экономиканы же демократиялык коомду түзүү өзүнөн өзү чоң мааниге ээ эмес. Булар калктын жашоо деңгээлин жогорулатуунун, ошондой эле адилеттүүлүк принцибине негизделген туруктуу өнүгүү үчүн пайдубалды орнотуунун факторлору катары олуттуу мааниге ээ.
Көз карандысыздыктын алгачкы жылдарында жүргүзүлгөн реформалардын натыйжасында жеке менчиктүүлүк кызыкчылыктар борбордук жана жергиликтүү бийлик өкүлдөрүнүн жемкорлугу жана мүлктү менчикке чыгарып алуу жолдору аркылуу коомдук тартиптин бузулушуна алып келген. Ал эми ошол эле учурда калктын жашоо деңгээли төмөндөй берген.
Башкалардай эле болуп калдык
Реформалар жогорку билимге ээ, илимий даражасы жана «Биз башкалардан кем эмеспиз» деген башка регалиялары бар кишилер тарабынан илгерилеген. Жыйынтыкта тескерисинче болду – аймактык-чарбалык байланыштар бузулду. Колхоздор менен совхоздор жөн гана айылдык аймак, ал эми алардын жетекчиликтери айыл өкмөтү болуп өзгөртүлдү. Коммунисттик партиянын райкомдору менен обкомдорунун ордуна райондук жана областтык мамлекеттик администрациялар келди (азыр өкмөттүн райондор менен областтардагы өкүлчүлүктөрү).
Натыйжада эки райондун ортосунда орун алган айылдык аймактар түзүлүп, ошол эле учурда эч кайсы аймакка кирбей калган айылдар да пайда болду. Айылдык аймактар өлчөмдөрү боюнча бирдей болгон жок. Менчиктештирүү тармак аралык байланыштардын жоюлуп кетүүсүнө жол ачты. Себеби, колхоздор менен совхоздор монокультуралык мүнөздө (мал чарбалык, өсүмдүк чарбалык ж.б.) болгон.
Салыктар менен төлөмдөр шаардык, айылдык, райондук жана областтык бийлик органдары үчүн бюджетти толуктоонун жалгыз булагы болуп калды. Буга кошумча, физикалык жана юридикалык жактардын ыктыярдуу жана башка бардык төлөмдөрү салыктык (милдеттүү) мүнөзгө ээ болду.
Башкаруу түзүмдөрүнүн (башкаруудагы советтик ык-амалдарга шайкеш келген) аталыштарынын өзгөртүлүшү жана жаңы экономикалык шарттарда алардын функциялары менен ыйгарым укуктарынын кыскартылышы бир гана аймактардын ортосунда эле эмес, аймактардын ичинде дагы чарбалык байланыштардын үзүлүшүнө алып келди.
Натыйжада экономикадагы кризистик процесстер бардык аймактарга тарады. Макроэкономиканын тилин колдонсок, ички рыноктун тарышы, инфляция менен төлөмдү аткарбоонун өсүшү, тышкы атаандаштыктын чыңалышы ж.б. пайда болду.
Жогоруда келтирилген факторлор башкалар менен биригип, экономиканын аймактык дезинтеграциясынын мүнөздүү багытын белгиледи. Товарлардын негизги түрлөрү боюнча аймак аралык алмашуу иш-аракеттери токтоду. Андан ары, транспорттук чыгымдардын өсүшү чарбалык байланыштардын пайдалуулугун жоготуп, аймактардын Кыргызстандын экономикалык жана саясий өзөгү болгон Бишкек шаарынан обочолонуп, коңшу мамлекеттерге багытталуу коркунучун туудурду.
Жамандыктын өзөгү эмнеде?
Кыргызстанда Аймактарды өнүктүрүү жылы аяктап жатат. Аймактарга колдоо көрсөтүү багытында жакшы иштер аткарылды. Ошол эле учурда тутумдук мүнөздөгү көйгөйлөр да пайда болду. 1993-жылдан бери практикада ишке ашырылып келген мамлекеттик аймактык саясат негизинен кыска мөөнөттүк маселелерди чечүүгө жана кескин кырдаалдарды жоюуга багытталган. Бул абалга байланыштуу жергиликтүү өзүн-өзү башкаруу органдары менен жергиликтүү мамлекеттик администрациялар көңүл буруусуз калтырылып, экономика жана башка тармактардагы саясаттар мурункудай эле Бишкекте иштелип чыгып, министрликтер менен ведомстволордун борбордук аппараттарында кала берген.
Жогоруда айтылгандардан улам, туура эмес жүргүзүлгөн аймактык саясаттардын ошол жерлердеги кризистик кубулуштарды созуп жибергендигин белгилеп кете алабыз. Ал эми узакка созулуп кеткен кризис өз кезегинде аймактардагы коомдук-саясий абалга терс таасирин тийгизген. Мамлекеттик ресурстар түгөнгөндөн кийин, социалдык туруктуулукту орнотуу милдети жарандардын өз мойнуна, ошондой эле ресурска ээ эмес аймактарга жүктөлгөн.
Сунуштар
Аймактардагы абал өзгөчө көңүл бурууну талап кылууда. Мындан аркы реформалоо программаларын иштеп чыгууда төмөнкүлөрдү эске алуу зарыл:
Аймактарда реформа жүргүзүүгө таасир эткен факторлордун үч тобу бар:
- Жаратылыштык-ресурстук потенциалы боюнча аймактарды адистештирүү;
- Аймактардагы экономиканын түзүлүшүнүн теңдемделбешине алып келген республикалык функцияларды (коргоо, тышкы экономикалык ж.б.) аткаруу;
- Транспорттук коромжулар менен жумушчу күчүн кайталап даярдоо багытында чыгымдардагы айырмачылыктарды аныктаган аймактын географиялык абалы.
Андан кийин, финансылык көрсөткүчтөр аймактардын чыныгы муктаждыктарын чагылдырбайт. Демек, борбордук башкаруу органдарынын деңгээлинде башкаруу боюнча чечимдерди, айрыкча аймактарды финансы менен камсыздоо багытында чечимдерди кабыл алуу үчүн негизги критерий катары кызмат кыла албайт.
ЖӨӨБ финансылык абалына объективдүү баа берүү үчүн жергиликтүү бюджеттин абалы жана алынган кирешенин көлөмү сыяктуу салттуу көрсөткүчтөрдү талдоо менен гана чектелбестен, көрсөткүчтөрдүн кененирээк тутумун колдонуу зарыл.
Дагы бир маанилүү багыт катары, аймактарды территориялык жактан уюштурууну мыктылоо иш-аракети байкалууда. Мамлекеттик башкаруунун «область – район» деп аталган эки деңгээлдүү системасы жер-жерлерде олуттуу кыйынчылыктарга учуроодо. Мамлекеттик органдардын бир звенолу түзүлүшкө өтүшү көбүрөөк оптималдуу болуп эсептелүүдө. Мында жергиликтүү соттук инстанциялардын системасына өзгөчө көңүл бурулушу керек. Ошондой эле, «область – район» бир звеносун жоюуда ыйгарым укуктуу өкүлчүлүктөрдүн жетекчилеринин ыйгарым укуктары менен жоопкерчиликтери күчөтүлүүсү зарыл. Аларга тийиштүү жерлерде министрликтер жана ведомстволордун аймактык түзүмдөрү менен аларга караштуу уюмдарын ишмердүүлүгүн координациялоо милдети жүктөлөт.
Дагы бир перспективдүү багыт катары, аймак аралык кызматташууну күчөтүү иш-аракети эсептелет. Аймактардын экономикалык кызматташуусун активдештирүү ченемдик-укуктук документтердин үстүндө иш жүргүзүү менен коштолушу керек. Транспорт, маалымат тармагы жана башка инфратүзүмдү өнүктүрүү боюнча иштерди да андан ары улантуу талап кылынат. Бирок, мындай иштерди ички талаптарды божомолдоо жана моделдөө ыкмаларын, ошондой эле бир катар экономикалык аспаптарды колдонуу менен аткаруу керек.
Мындай ык-амалдарды колдонуу аймак аралык кызматташууну мамлекеттик жөнгө салуу механизминин концепциясын иштеп чыгууга мүмкүнчүлүк жаратат. Анын ишке ашырылышы аймактардын ортосундагы байланышты бекемдеп, алардын өнүгүшүндөгү негативдүү тенденцияларды жеңип чыгууга жардам берет.
Бул макала Норвегиянын Тышкы иштер министрлигинин каржылоосу менен ишке ашырылган «Giving Voice, Driving Change — from the Borderland to the Steppes Project» долбоорунун алкагында даярдалды. Макалада орун алган пикирлер редакциянын же донордун позициясын чагылдырбайт.
«Государственная модель Узбекистана давно сложилась так, что неформальные отношения правят балом, а формальные фактически остаются фикцией. Именно в такой атмосфере разные политические группы интересов внутри страны начинают муссировать тему смены главы правительства, которое, по мнению некоторых, не слишком сильно отвечает сложившимся новым реалиям в Узбекистане», — отмечает в своей статье, написанной специально для CABAR.asia, политолог Рафаэль Саттаров.
(далее…)
«Ўзбекистонда давлат модели аллақачон шундай шаклланиб бўлганки, норасмий алоқалар биринчи ўринда туриб, расмийлари ясама ҳолатга айланган. Айнан шундай муҳитда мамлакатдаги турли сиёсий гуруҳлар ҳукумат алмашиши ҳақида гапира бошламоқда. Уларнинг фикрича, Ўзбекистон ҳукумати мамлакатда юзага келган янгича муҳитнинг талабларига жавоб бермайди», — дейди сиёсатшунос Рафаэл Сатторов ўзининг CABAR.asia учун ёзган махсус мақоласида.
Русский English
Ҳақиқатан, бош вазир Абдулла Арипов президентнинг энг ишонган одамларидан бири бўлишига қарамасдан, унинг номзодини бошқасига алмаштириш учун бир қанча сабалар мавжуд. Муаммо нафақат мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ҳаётидаги камчиликларда, балки бош вазирнинг жаҳон ҳамжамиятидаги салбий имиджида ҳам акс этади.
Ёмон репутация
Ўзбекистонда Вазирлар Маҳкамасининг раҳбарлик лавозими ҳакида бир нарса дейиш қийин. Бир томондан олиб қаралса, бу ижро ҳокимиятига катта таъсир кўрсата оладиган иккинчи нуфузли лавозим. Бошқа томони — бош вазир ваколатлари қишлоқ хўжалиги (умуман олганда, хўжалик соҳаси) билан чекланиб қолади. Шундай қилиб ундан фақат бир-иккита вазирлар ҳамда вилоят ва туман ҳокимлари қўрқишади. Ҳатто молия вазири ҳам анча йиллар давомида бош вазирга эмас, шахсан президентга ҳисобот бериб келган.
Шавкат Мирзиёев Абдулла Ариповни ҳукумат раҳбари қилиб тайинлагач, президентнинг бу қарори Ўзбекистон ва мамлакат ташқарисида ҳайрат билан кутиб олинди. Сабаби, кўплар бу лавозимга Ислом Каримов даврида молия вазири бўлган Рустам Азимовни тайинланишига астойдил ишонишганди.
Абдулла Ариповни алмаштириш учун қандай сабаблар бўлиши мумкин? Биринчидан, баъзи ҳукуматга яқин манбаларнинг таъкидлашича, Арипов президентнинг янги сиёсий йўналишига тўғри келмайди, чунки ғарб давлатлари у ҳақда илиқ фикрда эмас. Сабаби жиддий: Арипов номи ғарб мамлакатларининг TeliaSonnera (TeliaCompany) компанияси билан боғлиқ бўлган коррупцияга қарши суриштирув ишларида акс этган.
Охирги суд жараёнларида Ариповни телекоммуникация соҳаси учун жавобгар бўлган собиқ мансабдор сифатида кўрсатма беришга жалб қилишни талаб этишган. Бош вазир Гулнора Каримованинг TeliaSonnera компаниясидан пора олиш ишларига алоқадор деб шубҳа қилинган.
Ханс Станбергнинг фикрича, Арипов ушбу жараёнда энг нуфузли шахслардан бири бўлган. Станберг Telia компаниясининг Ёвроосиё бизнес йўналиши бўйича собиқ бош маслаҳатчиси Ули Туимнинг адвокати. Туимни Ўзбекистон бозорига кириш учун Каримовага 350 миллион доллар берганликда айблашган.
Шундай қилиб, Ғарбда суд текширувлари қанча кўп давом этаверса, бош вазир билан боғлиқ саволлар ҳам шунча кўпаяверади. Гулнора Каримованинг ҳисобидаги пулларни Ўзбекистонга қайтариш ҳақида гап кетганда, жамоатчилик бу пулларни ҳукуматга бериш тўғримикан, ахир унинг тепасида собиқ президентнинг қизига алоқадор киши ўтирибди-ку, деган саволларни ўртага ташлайверади.
Ариповнинг юқори лавозими ва унинг Гулнора Каримова ишига алоқадорлиги президентнинг мамлакат иқтисодиётини либераллаштиришга қаратилган манфаатларига тўғри келмаслиги аниқ. Ўзбекистоннинг амалдаги давлат раҳбари, барчани «Андижон синдроми»дан халос этиб, лоббист тузилмалар кучи билан юқори мансабдорларни камида айбсизлар қаторига қайтарди. Энди у ҳозирги бош вазирни деб яна изоляция муҳитига қайтишни истамайди. Ариповнинг номи эса доимо Гулнора Каримованинг шубҳали фаолияти билан бир қаторда туради.
Ариповга қараганда илғорроқ ва реформаторлик иштиёқи баландроқ, ўтмишда коррупцияга алоқадор бўлмаган бош вазирни тайинлаш мамлакат иқтисодиётининг бугунги кундаги инқирозли ҳолати туфайли ҳам зарур бўлиб қолмоқда. Айниқса ўрта бўғиндаги мансабдорлар ва тадбиркорлар Ўзбекистонга бозор иқтисодиёти тарафдори бўлган бош вазир кераклигини доимий равишда таъкидлаб келишади.
Юз бериши мумкин бўлган сценарийлар
Демак, Ўзбекистонда шу йилнинг охирига қадар ҳукуматга янги раҳбар тайинланадими? Мен президент маъмуриятига яқин бўлган бир неча етакчилар ва мансабдорларга бу ҳақда савол бердим. Уларнинг фикрича, бош вазир шу йилнинг охиригача ўзгариши мумкин.
Ушбу юқори лавозимга даъвогарлардан бири — Тошкент шаҳри ҳокими лавозимини бажарувчи Жаҳонгир Ортиқхўжаев. У ўзининг самарали ишлашини исботлаган бўлсада, «лавозимини бажарувчи» қўшимчасидан халос бўлмай келмоқда. Унга ҳатто имидж ва инвестицион жиҳатдан муҳим бўлган Tashkent City ишониб топширилди.
Бунинг устига, Ортиқхўжаевни тезда Тошкент шаҳар кенгаши, кейинчалик Олий Мажлис сенати аъзоси этиб тайинлашди.
Ўзбекистоннинг авторитар тузуми шароитида бу каби «ташаббуслар» депутат ва сенаторларга «тепа»дан тушади. Конституция бўйича бош вазир номзодини қонунчилик палатасида энг кўп ўрин эгаллаб турган партия олдинга суришини инобатга олсак, бу ҳолатни бош вазир лавозимига тайинлаш бўйича расмий тайёргарлик процедураси деб баҳолаш мумкин. Ўзбекистон тарихида илк бор Вазирлар Маҳкамасининг раҳбари этиб икки палатали парламент аъзоси тайинланиши мумкин.
Халқаро ҳамжамиятга қуйидаги сценарий намоён қилиниши мумкин: Ўзбекистон парламенти бош вазирга ишончсизлик вотуми билдиради, у истеъфога чиқади, ушбу лавозимга парламент аъзоларидан бирининг номзодини илгари суриш таклиф этилади, ва янги бош вазирни тайинланиши Конституциянинг барча расмиятчиликларига мос доирада амалга оширилади.
Бош вазир лавозимига яна бир даъвогарлардан бири сифатида Самарқанд вилоятининг амалдаги ҳокими Эркинжон Турдимов кўрилмоқда. У хўжалик соҳасининг турли хил бошқарув лавозимларида ўзини кўрсата олди, шу жумладан Навоий ва Сурхондарё вилоятлари ҳокими сифатида ҳам. Энг асосийси, имидж жиҳатдан унда муаммолар йўқ. Турдимовнинг фаолиятини президент бир неча бор омма олдида ижобий баҳолаган ва бошқа ҳокимларни ундан ўрнак олишга чақирган. Шунингдек у, кўплаб сурхандарёликларнинг таъкидлашича, ушбу вилоятда жуда машҳур инсон.
Булар фақат бош вазир бўлиш эҳтимоли энг баланд бўлган ва кўзга кўринган номзодлар эди, аслида вариантлар бунданда кўпроқ бўлиши мумкин.
Сиёсий расмиятчиликлар
Шавкат Мирзиёев ҳокимиятга келганидан икки йил ўтиб, Ўзбекистонда иккита параллел йўл аниқ белгилаб олинди. Биринчиси қўшни мамлакатлар билан минтақавий кооперацияни кучайтириш ҳамда Тожикистон ва Қирғизистонга нисбатан прагматик муносабатларни тиклаш бўлса, иккинчиси — республиканинг ички сиёсатида давом этаётган ноаниқликдир: кўплаб эълон қилинаётган реформалар тўхтаб қолмоқда ёки ўзибўларчиликка ташлаб қўйилмоқда.
Мисол учун, ўзбекистонлик иқтисодчи Юлий Юсуповнинг айтишича, валюта бозорини либераллаштириш бугунги кунда ҳукуматнинг иқтисодий соҳадаги энг асосий ютуғи бўлса, аграр реформаларда кўплаб қарорлар фермерларга бўлган маъмурий босимни фақат кучайтирмоқда.
Бундан ташқари, ҳукумат маъмурий ислоҳотлар концепциясини қабул қилган бўлсада, уни амалга ошириш бўйича ҳаракатлар режаси ҳамон ишлаб чиқилмаган, ва кўплаб эзгу ниятлар ҳозирча фақат қоғозда қолиб кетаяпти.
Президент мамлакатнинг ижтимоий-иқтисодий ҳаётидаги баъзи соҳаларни ислоҳ қилишни ва тартибга солишни хоҳлаётгани кўриниб турибди. Аммо ҳозир унга айнан қандай реформалар кераклигини англаб етиш қийин. Президентга комплекс институционал ислоҳотлар керакми ёки алоҳида иқтисодий реформаларми?
Мирзиёевнинг мансабдорлар билан муомаласини, уларнинг олдига қўяётган талабларини кузатаётиб, давлат раҳбарига қисқа вақт ичида туманни, вилоятни, корхонани ёки фермани илғор позицияларга чиқиб, юқори кўрсаткичларни забт этадиган оддий ва пухта хўжалик ишчилари кераклигини англаш мумкин.
Ўз навбатида мамлакатда жойларда ислоҳотларнинг ясама вариантларини кузатиш мумкин: ҳар ким ўзидан модернизатор ва реформатор ясаб олган. Бироқ, президент ҳам, ҳукумат ҳам ҳозирча жамиятни ўзгартиришга, хусусий мулк дахлсизлиги принципини мустаҳкамлашга уринмаяпти, таниш-билишчилик ва қариндош-уруғчиликка асосланган бошқарувнинг неофеодал моделини йўқ қилишга ҳаракат қилмаяпти.
Мана шундай шароитда давлат раҳбари мамлакатга тизимли ислоҳотлар, унумдорликни юксалтириш, маҳсулот рақобатдошлигини ошириш, иқтисодни барқарор қилиш ва уни қайта қуриш ҳақида гапирмоқда. Аммо ҳеч қандай ўзгариш кўзга ташланмаяпти.
Мен савол берган президент ва ҳукумат маъмуриятига яқин бўлган экспертларнинг таъкидлашича, бугун республикага технократик ҳукумат керак, яъни раҳбар ҳақиқий бозор тарафдори бўлиши лозим. Уларнинг фикрича, ҳукумат тепасига корхона раҳбарлигида ўзини кўрсатган, бозор хусусиятларини амалда биладиган кишининг келиши энг идеал вариант.
Бош вазирни жуда кўп танқид қилиш мумкин, лекин шуни таъкидлаш жоизки, танбеҳларнинг барчаси ҳам холис ва ҳаққоний эмас. Шуни билишимиз керакки, Ўзбекистонда бош вазир парламентар республикалардагидек ҳукуматни шакллантирмайди, вазирларни тайинлаш ва бўшатиш билан ҳам шуғулланмайди.
Вазирларнинг кўпи президент томонидан тайинланади. Яъни Ўзбекистонда ҳукумат мустақил эмас, у ҳеч нарсани ҳал қилолмайди ва фақат президент қарорларини амалга оширади холос.
Бош вазир ўзгаргани билан мамлакатдаги муҳит ўзгаришсиз қолади, чунки президент ҳукуматнинг ҳақиқий эгаси бўлиб қолаверади. У Вазирлар Маҳкамаси раҳбарига жойларда ўз қарорларини ижросини татбиқ қилишни буюради.
У ҳолда ислоҳотлар нима бўлади? Бундай вазиятда энг эҳтимоли баланд бўлган сценарий шуки, президентнинг реформаторлик ғайрати илк босқичда бир оз самарали кечади, лекин кейинчалик «қотиб қолиш» ва охири «синиш натижасига олиб келади.
Мазкур материал «Giving Voice, Driving Change — from the Borderland to the Steppes Project» лойиҳаси доирасида, Норвегия ташқи ишлар вазирлигининг молиявий ёрдами асосида тайёрланди. Мақолада билдирилган фикрлар редакциянинг ёки донорнинг позициясини акс эттирмайди.
Приложение используют не только для переписок и звонков, но и как инструмент для бизнеса, а также средство коммуникации с госорганами. (далее…)
Изучая перечень экстремистских материалов Кыргызстана, правозащитники случайно обнаружили свои отчеты среди этого списка. Теперь они судятся с Генеральной прокуратурой для отмены этого решения. (далее…)