Қазақстан журналистері онлайн-журналистикаға иек артады және Instagram әлеуметтік желісін басты алаң ретінде таңдайды. Инстаграмдағы жазылмандардың көптігі жарнама тарту арқылы ақша табуға мүмкіндік береді. Бірақ медиа табысты болуы үшін оның қоғамдағы танымалдығы мен құрметіне қол жеткізу керек. Мұны жолыңыздың басында қаржысыз қалай жасауға болады?
Танымалдық ақша әкеледі
Өскемендік (Шығыс Қазақстан облысының әкімшілік орталығы) журналист Дарын Нұрсапар өткен жазда БАҚ тіркеу куәлігін алып, Instagram желісінде bizdin_oskemen аккаунтын ашты. Ол парақшада өз аймағындағы маңызды жаңалықтарды жариялайды.
«Өткен тамызда мен жұмысымды тастап, Instagram-парақшамды дамытуды шештім, аз уақыт промоушнмен жұмыс істеп, кейін тастап кеттім. Бірақ жаңа жылда пабликті дұрыстап қолға алуды жөн көрдім», – дейді журналист.
Қазір Дарынның Instagram парақшасында 21 мыңнан астам жазылман бар, ал Facebook және TikTok парақшаларының аудиториясымен бірге bizdin_oskemen-ді 60 мыңнан астам адам бақылайды.
Дарын өзінің парақшасы мен қызметін толыққанды журналистика деп санамайды, оны блог жүргізу деп атайды.
«Мәселен, мен ауданға барып, мобильограф сияқты табиғаттың әдемі бейнесін түсіріп, шағын мәтін жазып, оған музыка қойып, жариялай аламын. Бейне жазылмандардың реакциясын тудырады. Адамдар бұл видеоға пікір білдіріп, талқылай бастайды, – деп түсіндірді Дарын Нұрсапар.
Журналистің айтуынша, оған алғашында қаржылық тұрғыдан қиын болған. Бірақ аз да болса танымал бола бастағанда, оған жарнама берушілер хабарласа бастаған. Әзірге айтарлықтай сома емес. Дарын ақша табудың екінші жолын қала әкімдігінен мемлекеттік тапсырыс алудан тапқан.
«Мен әкімнің қандай да бір объектіге барып, құрылысты аяқтау мерзімі туралы, мердігерлердің мерзімді аяқтай алатыны және т.б. туралы сөйлескенін түсіремін. Бұл көбіне ақпараттық бейне болады. Бірақ әзірге мемлекеттік тапсырыстан бас тарту мүмкін емес: бір нәрсеге өмір сүру керек», – деп түсіндіреді Дарын Нұрсапар.
Интернетте жақсырақ
Журналист Асқар Ақтілеу көптен өз медиасын ашуды армандап, 2010 жылы «Тілші» (қазақ тілінен «Журналист») газетін шығарған. Бұл қазақстандық жаңалықтарға шолу жасайтын қоғамдық-саяси апталық болды.
«Мен оны құлшыныспен аштым, баспаханада үнемі тексеріп отырды – мен газеттің мазмұнына жеке жауаптымын деп қол қойдым. Ол кезде бірнеше БАҚ-та фрилансер болып жақсы табыс тауып, жинаған ақшамды газетіме салғанмын. Бірақ ақша таусыла бастады, көмектесеміз дегендер жоғалып кетті», – дейді Ақтілеу.
Біраз уақыттан кейін Асқар tilshi.kz сайтын ашып, онда жаңалықтарға шолулар жариялауды жалғастырды, баспа нұсқасын жауып тастады. Оның айтуынша, сайтта жұмыс істеу баспа басылымдарымен жұмыс істеуге қарағанда оңай.
«Мен сайтты үнемі дамытпадым, өйткені күн көруім керек, сондықтан аудитория бірде өсіп, бірде азайып отырды. Бірақ сайт бар, мен оған әлі де материалдар жариялап тұрамын», – дейді журналист.
Ол tilshi.kz медиасының инстаграмдағы парақшасына да контент салып отырады. Қазір аккаунтқа 20 мыңнан астам жазылман тіркелген.
Асқар мемлекеттік тапсырыс алуға үзілді-кесілді қарсы және жарнама арқылы ақша тапқысы келеді. Ол үшін Ақтөбе қаласында жобалар жүргізіп, жергілікті кәсіпкерлерді жинап, осы кездесулерге спикерлер шақырып, іс-шаралар барысында өзінің сайты мен әлеуметтік желілердегі парақшаларына контент жасайды.
«Тіпті батыс БАҚ-тарының да табысы аз, олар оның көп бөлігін іс-шаралардан, деректі фильмдер түсіруден, өндірістен (яғни, журналистика емес – Автордың ескертпесі) табады. Мен сондай-ақ кәсіпкерлер үшін келіссөздер жүргізу, сату туралы пайдалы ақпарат алатын алаң құрамын. Мен бұл кездесулерді монетизациялаймын және олардан контент жасаймын. Контент арқылы көрерменді қызықтырамын», – дейді Асқар Ақтілеу.
Асқар журналистерге арналған медиа мектебін ашқан.
«Кейде гранттар алып, тренерлер шақырамын. Бірақ мен үнемі грантпен өмір сүргім келмейді, бизнес арқылы, жарнама арқылы табыс тапқым келеді», – дейді Асқар Ақтілеу.
Тәуелсіз болу vs ақша
Бағдат Асылбек қазір Қазақстандағы халықаралық басылымда штаттық журналист болып жұмыс істейді. Бұған дейін ол жергілікті БАҚ редакцияларымен бірлесе жұмыс істеген. 2019 жылы ол әріптесі Елнұрмен бірге «Ras_aitam» телеграм каналын ашты. Олар өз медиасын тіркемеген. Бағдаттың айтуынша, қазіргі уақытта журналистикамен айналысу үшін бұқаралық ақпарат құралы ретінде лицензия алудың қажеті жоқ.
«Адамдар алаңға шығып: «Менің сөйлеуге құқығым бар» дейді. Журналист те солай – менің ақпарат таратуға құқығым бар», – деп түсіндірді Бағдат Асылбек.
Бағдат алғашында әріптесімен бірге журналистік тергеумен айналысқысы келгенін айтты.
«Ол кезде – 2018-2019 жылдары Қазақстанда тергеу журналистері аз болды, отбасы туралы (ҚР экс-президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың отбасы – автордың ескертпесі) жазатындар көп болмады, мемлекеттік сатып алуды көп ешкім қадағаламады. Ал біз назардан тыс қалған, бірақ көпшіліктің қызығушылығын тудырған оқиғаларды іздеп, жарияладық», – дейді Бағдат Асылбек.
2020 жылдың жазында telegram арнасында іске қосылғаннан кейін бір жыл өткен соң авторлар Instagram желісінде дәл осындай атаумен парақша ашты. Қазір Instagram аккаунтқа екі мыңнан аздау адам тіркелген.
Алайда посттар 2023 жылдың шілдесінен кейін шығуын тоқтатқан. Бағдат жобамен жұмыс істеуге уақыты да, ақшасы да жоқ екенін, өйткені негізгі жұмысында дедлайнды ескеруі керек екенін айтады.
«Ұзақ жоспарда мен жұмысымды тастап, толық уақытымды жобама арнағым келеді. Бірақ алдағы бес жылда бұл мүмкін емес деп ойлаймын, өйткені Қазақстанда тәуелсіз журналистикамен айналысып, қаржылық қажеттіліктеріңізді қанағаттандыруға мүмкіндік жоқ», – дейді журналист Бағдат Асылбек.
Ең бастысы – контент
Медиа-сарапшы Әсия Ақышева журналистер табысының басты кілті – когтент деп есептейді.
«Мен қазақ тілінде жазатын редактор және журналист ретінде айта аламын, контенттің сапасы неғұрлым жоғары болса, гранттарға да, коммерциялық ұсыныстарға да мүмкіндіктер соғұрлым көп болады», – дейді Ақышева.
Қазақстанда халықаралық гранттар алудың қажеті жоқ деген пікір бар, өйткені мұндай жағдайда медиа бірден «шетел агенттері» санатына жатады және осыған байланысты мәселе туындауы мүмкін деген пікір бар. Бірақ Әсия Ақышева медианы дамытуға халықаралық гранттар алудан еш жамандық көрмейді.
Мемлекеттік қолдауға келетін болсақ, мен оған үзілді-кесілді қарсымын. Мен барлық уақытта мемлекеттік қолдаусыз жұмыс істейтін медиа ресурстарда жұмыс істедім. Қанша қиын болса да, журналистердің айлығы, газет шығаруға мүмкіндігі болды. Қазақстандағы БАҚ аудиторияны қызықтыратын сапалы контент жасаса, мемлекеттік қолдаусыз өмір сүре алады», – дейді Әсия Ақышева.
Сарапшының пікірінше, журналистер аудиторияға өзін қоғамның толыққанды мүшесі ретінде сезініп, өз құқықтарын қорғауға мүмкіндік берсе, аудитория мұндай БАҚ-қа сенім артып, журналистер бастаған процестерге қатысады.
«Қазір біз қоғамның республикалық бюджетті қалыптастыруға қаншалықты қызығушылық танытып жатқанын көріп отырмыз. Мұны көп жағдайда журналистер мен сарапшылар үйретті деп Ақышева мысал келтіреді. «Қазір журналистерге мүмкіндіктер көп, толтыруға болатын көптеген бос тауашалар бар».
Бұл жарияланымды Еуропалық Одақ қаржыландырады. Оның мазмұнына тек IWPR жауапты және ол міндетті түрде Еуропалық Одақтың көзқарасын білдірмейді.