Без рубрики
Соғыс пен бейбітшілікті баяндау институты (IWPR) «Еркіндік Қанаты» ҚҚ-мен бірлесе отырып, сіздерді 2024 жылғы 28 қарашада сағат 15:00-де Астана қаласында өтетін «Жоба қорытындылары және тұрақтылық стратегиясы» атты қорытынды оффлайн іс-шараға қатысуға шақырады. Іс-шара Еуропалық Одақ қаржыландыратын « Цензурасыз Қазақстан » жобасы аясында өтеді. Жобаның мақсаты – Қазақстанда сөз бостандығы мен цифрлық құқықтарды ілгерілету және қорғау, сондай-ақ қазақстандықтарға өз құқықтары туралы сенімді ақпарат беру.
Діни «неке» (никах) тақырыбы Қазақстанда үнемі кеңінен талқыланады. «Неке» рәсімі Қазақстан Республикасының зайырлылық заңына сәйкес некеде тұрған еркек пен әйелдің жасаған шарты халық арасында құпталады.
2024 жылғы 24 қазанда «Азаматтық қоғам Қазақстан үшін (CS4K)» жобасы аясында «Деректерді жинау және талдау» тақырыбында вебинар өтті. Бұл іс-шараны Соғыс пен бейбітшілікті баяндау институты (IWPR) және «Ұлттық және халықаралық даму бастамалары институты» ҚҚ («ИНМИР» ҚҚ) Еуропалық Одақтың қаржылық қолдауымен ұйымдастырды. Вебинарға шамамен 40 адам, соның ішінде азаматтық қоғам ұйымдарының (АҚҰ) өкілдері, тәуелсіз журналистер мен Қазақстанда негізгі құқықтар мен бостандықтарды қорғауға қызығушылық танытқан зерттеушілер қатысты.
2024 жылдың 11 қазанында Қазақстандағы киберқауіпсіздік және цифрлық құқықтар туралы ақпараттық науқандардың қорытындысына арналған онлайн-іс-шара өтті. Бұл науқандарға «Цензурасыз Қазақстан » жобасы аясында қаржылық және техникалық қолдау көрсетілген болатын.
Іс-шара барысында төрт ақпараттық науқанның өкілдері өздерінің мақсаттары, міндеттері және мақсатты аудиториялары туралы баяндама жасады, сондай-ақ өздері әзірлеген медиапродукциялар мен нәтижелерді ұсынды.
Қазақстандағы әртүрлі діни ұйымдар қайырымдылық жобаларына белсенді түрде атсалысып, өздерінің келушілеріне де, мұқтаж жандарға да көмектесуде.
Соғыс пен бейбітшілікті баяндау институты (IWPR) және “ИНМИР” қоғамдық қоры 2024 жылдың 24 қыркүйегінде онлайн форматта ақпараттық сессия өткізді. Сессия «Азаматтық қоғам Қазақстан үшін (CS4K)» жобасы аясында, Еуропалық Одақ қаржыландыратын, аналитикалық жазбалар (policy brief) және white paper жазу бойынша сарапшыларға, сондай-ақ адвокациялық жобаларға қаржыландыруға өтініш берушілерге арналған қаржыландыру конкурсы бойынша сұрақтарын талқылауға арналды.
Іс-шара барысында қатысушылар қатысу, қаржыландыру және жобаны ұйымдастыру шарттарына қатысты көптеген сұрақтар қойды. Төменде біз ең жиі қойылған сұрақтарды және оларға жауаптарды жинақтадық.
Бүгін біз жұмыс тобына қатысушылардың мәтіндерін жариялауды бастаймыз. Авторы саясаттанушы Аида Амангельдина болып табылатын бірінші мақала Каспий теңізінің шөлейттену қаупін баяндайды. Мақалада осы мәселенің негізгі себептері мен салдары, сондай-ақ экологиялық апатқа ұшырауы мүмкін елдер (Әзірбайжан, Иран, Ресей, Түркіменстан және Қазақстан) үшін ықтимал шешімдер қарастырылады. (more…)
Қазақстанның әр үшінші өңірінде дерлік су тапшылығы байқалады. Ол одан сайын нашарлай түседі: климаттың өзгеруі және адамның қарқынды шаруашылық қызметі өзен ресурстарының сарқылуына әкеліп соғады. Су тапшылығы ұлттық қауіпсіздікке қалай қауіп төндіретінін және оны шешуге бола ма екенін қарастырайық. (more…)
Соғыс пен бейбітшілікті баяндау институты (IWPR) «Ұлттық және халықаралық даму бастамалары институты» ҚҚ («ИНМИР» ҚҚ) бірлесіп жүзеге асыратын, Еуропалық Одақ қаржыландыратын «Азаматтық қоғам Қазақстан үшін (CS4K)» жобасы аясында қаржыландыруға байқау жариялайды.
Әлеуметтік желіде Құраннан аят келтіріп – сотқа тартылды. Қазақстандық актер, режиссер және продюсер Нұртас Адамбай осындай жағдайға тап болды. Бұл сотты сес көрсету деп атауға бола ма, егер солай болса қоғамға «нені нұсқап тұр»
«Instagram парақшамда Құран кәрімнің аудармасын жазғаным үшін Астана қаласы Дін істері басқармасы мені сотқа берді. Шынымды айтсам, біздің елде Құран сүрелерінен аударма келтіруге болмайтынын білмедім», — деді Нұртас Адамбай 2024 жылдың 1 тамызы күні өзінің Instagram аккаунтында.
Сол күні Адамбай Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 490-бабына сай діни әдебиет пен діни мазмұндағы өзге де материалдарды тарату жөніндегі заңнаманы бұзғаны үшін сотқа тартылуы тиіс еді. Ол үшін 50 айлық есептік көрсеткіш (185 мың теңге, 393 доллар) айыппұл салынуы мүмкін еді. Алайда сот белгісіз мерзімге кейінге шегерілді.
Астана қаласы дін істері басқармасы CABAR.asia сауалына діни сараптама былай қорытынды жасады деп жауап берді: «Instagram-дағы nurtasadambay парақшасында діни тақырыптағы «Nuradam» подкастынан бейнелер және Құран аяттары мен сүрелері жарияланған». Айта кетейік, «Nuradam» – Нұртас Адамбайдың авторлық подкасты, онда коуч Төребек Бекбаевпен бірге Құран мен Мұхаммед пайғамбардың хадистерін талқылайды.
Дін істері басқармасы «Діни қызмет пен діни бірлестіктер туралы» заңның 9-бабына сүйеніп, діни әдебиеттерді таратуға діни мекемелер мен медреселерде және жергілікті атқарушы органдар бекітіп берген стационарлы ғимараттарда ғана рұқсат берілетінін мәлімдеді.
«Нұртай Адамбайұлы Адамбаев діни бірлестіктің өкілі болмағандықтан құқық бұзғаны анықталды», — деп жазады жауабында ДІБ.
Бұл іс туралы сарапшылардың пікірі қандай?
Саясаттанушы Димаш Әлжанов Адамбайдың саяси көзқарастары оның режимге оң көзқарастағы адам екенін білдіретінін атап өтті. Сондықтан бұл істің қозғалуына оның әлеуметтік желідегі дінді шектен тыс насихаттауы себеп болуы мүмкін. «Бұл режимнің қоғамдағы осы үрдісті бірыңғай бақылауда ұстап тұруға деген ниетіне кереғар болуы мүмкін», деп пайымдайды Әлжанов.
Дінтанушы Әли Үкеновтің пікірінше, Құран аудармасынан сүре келтіруді діни әдебиетті заңсыз таратуға балау – тым қатал. Егер бұл ережеге сүйенсек, дейді Үкенов, Құрбан (құрбандық шалу мерекесі) және Ораза (мұсылмандардың ауыз бекітуі) Айтпен құттықтаудан бастап, дұға немесе олардың аудармасын қоса интернеттен көптеген ақпаратты жоюға тура келер еді.
«Азаматтарға қасиетті аяттарды талқылауға тиым салу көптеген сұраққа жетелейді. Мысалы, Абай шығармаларында діни сараптамасыз ақ, Құран аяттарына қатысты толғанады, алайда оған ешкім тиым салмайды», – деп түсіндіреді сарапшы.
Үкенов, әлеуметтік желілерде күн сайын көптеген адамдар діни материалдарды жариялайтынын атап өтті. Оның сөзінше, олардың бәрін жауапқа тарту мүмкін емес.
Дінтанушы: жауапкершілікке тартудың орнына азаматтарға діни қызметпен байланысты заңдар туралы ақпарат беріп, ағартушылыққа көңіл бөлу маңызды екеніне сенімді. Бұл болашақта мұндай жағдайлардың алдын алып, діни мәселеде азаматтар мен мемлекеттің арасында анағұрлым үйлесімді қарым-қатынастың тууына ықпал етер еді.
Адамбайға қарсы қозғалған істі сес көрсету деп атауға бола ма?
Димаш Әлжанов мәселеге кеңірек қарауды ұсынады, өйткені Қазақстанда мұндай сипаттағы іс бірінші рет қозғалып тұрған жоқ. Әлжановтың сөзінше құқықтық мемлекет пен сайыскерлік сот арқылы құқықт қорғау механизмдерінің жоқтығынан, ҚР ӘК-тің 490 бабы бойынша қозғалған жекелеген істер сес көрсету немесе діни қайраткерлер мен журналистерге қарсы сипатта болуы мүмкін. Сарапшының пікірінше, діни материалды тарату туралы бап, қоғамға қауіп төндірмей-ақ өзінің діни ұстанымдарын көрсететіндермен емес, зорлық-зомбылық пен араздыққа шақыратындармен күресуі керек.
Әли Үсенов Астана қаласының дін істері басқармасы қандай қисынға сүйенгенін дөп басып айта алмайтынын мойындады. Оның пайымынша, актердің іс-әрекеті неофитке тән. Әсіресе дінге «жаңа келгендер» қасиетті аяттарды сөзбе-сөз түсініп, оны абсолютті ақиқатқа балайды.
«Дін жолына енді келген адамдар «ақиқатты» таптық деп ойлайды да, басқалардың бәрі соны білгенін қалайды, сондықтан да заң бұзып жатады. Көптеген адам бұл ақиқатты білетінін және бұл туралы әр бұрышта айғайлап, басқаларды да артынан еруге мәжбүрлемейтіндей [ішкі] мәдениеті мен этикасы бар екенін түсінбейді», – дейді дінтанушы.
Бұл істің көмегімен кімге нені көрсеткісі келеді?
Димаш Әлжанов бұл істі қарау белгісіз мерзімге кейінге шегерілген соң, оны маңызды іс деп санамайды. Дейтұрғанмен бұл іс режимнің қоғаммен қалай байланыс орнатып отырғанын көрсетеді.
«Медиаажиотажға арналған, әкімшілік істермен және жазалап сес көрсетумен проблема шешілмейді», – дейді Әлжанов.
«Егер Дін істері жөніндегі басқарма өзгерлерге нақыл сөз айтқаны үшін оны жазалауды ұйғарса, менің пікірімше, бұл – қате болар еді», – деп қосты Үкенов. – Ал, осы іспен бірдеңені көрсеткісі келсе, оның нақты не екені айқын емес».
Біріншіден, деп пайымдайды Үкінов, ДІБ діни іс-әрекетке байланысты заңдардың қадағалануы маңызды екенін көрсетуге талпынып отырған болуы мүмыскін.
«Бұл басқа азаматтарға, дінмен байланысты кез-келген әрекет, бекітілген нормалар мен ережелерге сай болуы тиіс деген ескертпе болуы мүмкін», — дейді дінтанушы.
ДІБ көрсеткісі келген екінші дүние: Нұртас Адамбай секілді танымал тұлғалардың өзі дін туралы заңның әрекет аясынан тыс қала алмайды.
Басты фото: Нұртас Адамбай. Дереккөз: Forbes.kz