В Баткенской области в населенных пунктах, которые граничат с Таджикистаном и время от времени происходят конфликты с жителями соседней страны из-за отсутствия четкой линии границы, при поддержке НПО и международных организаций молодые активисты развивают малый бизнес, чтобы их безработные сверстники не вовлекались от безделья в конфликты и провоцировали ситуацию на границе.
Жениш Айдаров, фрилансер IWPR в Баткене
Граница между Кыргызстаном и Таджикистаном составляет 976 километров, половина которой до сих пор четко не определена и существует в виде условной линии раздела. В 2014 году на кыргызско-таджикской границе было зарегистрировано 32 конфликта, которые из которых сопровождались перестрелкой, поджогами, человеческими жертвами с материальным ущербом в более чем 10 миллионов сомов. За 9 месяцев 2017 года, если не считать 9 мелких инцидентов, ситуация была относительно спокойной.
Генерал-майор Хикмоттулло Пираков, который приехал на совместное мероприятие пограничных служб двух стран отмечает, что нельзя ограничиваться только разъяснительными работами среди местного населения. По его словам, ситуация на неспокойной границе будет взята на полный контроль благодаря совместному сотрудничеству двух стран.
– Есть потребность в ускоренном проведении запланированных учений, чтобы не допустить конфликтов на границе, укрепить дружбу двух народов, да и для лучшего контроля региональной безопасности в целом необходимо как можно скорее провести эти учения. В нашей стране обеспечение безопасности на границах возложено не только на нашу пограничную службу, но и на местные органы власти. Кроме того, мы хорошо налаживаем контакты по усилению сотрудничества с соседним Кыргызстаном.
Несмотря на превентивные меры по недопущению конфликтов, в моменты обострения ситуации на границе пограничники двух стран начинают вести свою деятельность по отдельности, что не приводило к скорому разрешению конфликта. Максатбек, проживающий в приграничном с Таджикистаном селе, считает, что пограничники двух стран должны активно сотрудничать не только когда происходят какие-то конфликты или проводятся плановые встречи, но должны претворять в жизнь превентивные меры по недопущению инцидентов в будущем. Такие действия должны стать системными, и только тогда ситуация будет стабильной, считает он.
-Если две стороны будут проводить совместные встречи, привлекать к ним молодежь, устраивать спортивные состязания и другие мероприятия, направленные на сближение двух народов, то не будет больше случаев вражды, ненависти. Мы станем больше понимать друг друга. Я часто в бытовой жизни общаюсь с таджикскими соседями. Они у меня берут какие-то вещи, я у них. Я думаю, если будет мир и согласие между соседями, то это только улучшит экономику двух стран и жизнь людей.
Много говорится о том, что из-за безработицы в приграничных районах, из-за отсутствия досуга молодежи усилилась внутренняя и внешняя миграция. Для закрепления молодежи на местах, обеспечения людей работой, для снижения конфликтов на границах Общественное объединение “Youth of Osh” с начала этого года реализует проект “Бизнес-клуб “Баткен”. В рамках проекта оказывается содействие малому предпринимательству в приграничных селах, выдаются финансовые средства для инициативной молодежи, которая хотела бы работать на местах, создавать рабочие места.
27-летний Шерзад живет в селе Арка Лейлекского района. На свои средства он решил построить общепит, но денег хватило только на строительство здания. Теперь же он открывает столовую с 12 рабочими.
-Проект помог мне закупить все необходимое для открытия столовой. Мы начали работу. Так как мы живем на приграничной зоне, то к нам приходит много таджиков, кыргызов, узбеков. Мы обеспечили 12 человек работой.
В рамках проекта на средства международных организаций в размере 8 миллионов сомов молодые предприниматели организовали 29 предприятий. В настоящее время, в 21 приграничном селе области открылось 23 малых предприятия. Среди них Станции техобслуживания, вулканизации, столовые, службы компьютерных услуг, то есть проекты, приспособленные под село. Молодые предприниматели предоставляя услуги гражданам в приграничных районах хотят таким образом укрепить дружбу между народами. Такие инициативы не только способствуют миру и согласию среди людей, придают стимул молодежи, но и приносят экономическую пользу в виде поступлений в местный бюджет. По словам главы сельского округа Жаны Жер Саатбека Эгембердиева, в подобных проектах заинтересованы не только международные организации, но и местная власть.
-На приграничной дороге открылось предприятие по выпуску шлакоблока, скотный рынок, СТО, вулканизация. Хорошо, когда таких предприятий много. Это способствует улучшению трансграничной торговли и соответственно улучшается экономика населения, живущего в приграничных районах. Это основная поддержка.
Немаловажную роль играет и информация, доносимая СМИ с приграничных районов. Немало случаев, когда журналисты, живущие в таких районах, не могу быть беспристрастными и выдают однобокую информацию обвинительного характера. Иногда такая информация способствует эскалации конфликта.
По мнению местного наблюдателя Ниматулы Мирсаидова, проживающего в селе Чорку Республики Таджикистан, который с кыргызской стороны граничит с селом Кок-Таш Баткенской области, велика роль местных журналистов в том, как складываются отношения между гражданами двух стран.
-Иногда материалы журналистов подаются однобоко с обвинительным характером. Я думаю журналистам необходима специальная подготовка, которая позволит не навредить отношениям двух стран, их граждан. В регионе, где граждане итак живут в напряжении, каждое слово журналиста очень значимо.
В последнее время заметно улучшение взаимототношений между гражданами Кыргызстана и Таджикистана. Примером этому можно назвать сокращение конфликтов на границе. Если в 2015 году было зафиксировано 6 вооруженных конфликтов, то в 2016 году всего 2. В этом году не было зарегистрировано вооруженного конфликта или столкновений. Но в связи с тем, что Кыргызстан вошел в ЕАЭС, а Таджикистан еще нет, то еще остается ряд вопросов по торговым отношениям двух стран, контрабанде товаров и грузоперевозкам.
кыргызча
Баткен облусунун Тажикстан менен чек арасында жылдан-жылга салыштырмалуу чыр-чатактардын саны кыйла каскарып жатат. Жергиликтүү бийлик, эл аралык уюмдар чек арадагы чыңалууну кыскартуу демилгелеринин натыйжасы сезиле баштады. Учурда Кыргызстан менен Тажикстандын чек ара аймагында жашаган калктын мамилелери кандай ? Баткенден Жеңиш Айдаров баяндайт.
Кыргызстан менен Тажикстандын чекарасы 976 чакырымды түзүп, анын дээрлик жарымы али такталбай шарттуу чек ара сызыгы боюнча турат. Мындан үч жыл мурда башкача айтканда 2014-жылы кыргыз-тажик чек арасында 32 жаңжал катталып, өртөөлөрдөн улам 10млн сомдон ашык материалдык чыгымдан тышкары киши өмүрүн алган ок атышуулар да болгон эле. Ал эми 2017-жылдын тогуз айында болсо майда барат 9 жолу тирешүү болгонун эске албасак дээрлик тынч абал орун алды десек болот. Эки өлкө чек арачыларынын биргелешкен иш чарасына катышканы келген тажик чек ара кызматынын генерал майору Хикмоттулло Пираков бир гана чек арадагы жашаган эл арасындагы түшүндүрүү иштери менен чектелбей бул багытта эки тарап тыгыз кызматташкан, биргелешип багыттуу аракеттенгенде гана тоолуу, жаңжалдуу чек арадагы абал толук көзөмөлдө болот дейт.
-Мен ойлойм атайын пландаштырылган окуп– машыгууларды тездетип өткөрүү учур талабы болуп турат. Анктени жалпы эле аймактын коопсуздугун көзөмөлдөө, чек арадагы эки элдин ынтымагын бекемдөө менен чыр-чатактарга жол бербөөдө мындай окуп-машыгууларды тездетип өткөрүү мезгил талабы болуп калды. Биздин мамлекет тарабынан да чек арадагы абалды көзөмөлдөп коопсуздукту сактоого бир гана чек арачылар эмес жергиликтүү бийлик да кол кабыш кылып жатат. Мындан тышкары биз чектеш Кыргызстан менен бул багытта атайын кызматташтыктын чараларын жакшы жолго коюп жатабыз.
Чек арадагы жаңжалдардын алдын алуу менен, тирешүү учурларында эки өлкө чек арачылары эки башка иш жүргүзүп, бул ыкма чыңалуунун тез чечилишине жардам бербей калган учрулары да болуп эле келген. Чек аралаш айылда жашаган Максатбек кошуна тажик айылдары менен алака кылып тирилик өткөрөт эки өлкөнүн чек арачылары качан гана жаңжал чыга калганда же жетекчиликтин бектиткен иш паланына ылайык эле кызматташуу багытында аракеттенбей ар дайым, ар бир катмарда мындай иш чараларды көп өткөрүп, системалуу аракет болуусу гана абалды туруктуу кармап турат деген пикирде.
-Эки тарап биргелешкен ушундай бир иш чарларды өткөрүп, жаштарды талкууларга катыштырып, спорттук мелдештерди уюштуруп, тез тез биргелешкен аракеттерди жүргүзүшсө мурдаыкдай бири-бирин жек көрүү, карама-карышылык жоюлат. Бири-бирибизге көз карашыбыз түздөлөт. Мен мисалы күнүмдүк жашоом ушу тажик кошуналар менен байланышкан. Менден оокат алышат, мен алардан товар алам. Достук, тынчтык болсо экономикабызга да жашообузга да пайда эле болот деп ойлом.
Чек аралаш аймактарда жумуштун жоктугу, жаштар үчүн алектенээр эч нерсе уюшулбай жатышынан улам ички жана сырткы миграцияга жаштар агылып жатканы көп айтылчу. Чек аралаш айыл жерлеринде жаштарды кармап калуу, жумуш менен камсыздоо, жанжалдарды кыскартууга салым кошуу максатында ЮзОфОш коомдук бирикмеси “Бизнес клуб Баткен” долбоорун жыл башында ишке ашыра баштаган. Долбоордун алкагына чек арадагы айылдарда чакан ишкердикти уюштуруп, жумуш орундарын түзөт элем, айылда жашап калат элем деген демилгелүү жаштар үчүн түрткү берүүчү каражаттар берилмей болгон. 27 жаштагы Шерзад Лейлек районуну Тажикстан менен чек арадагы Арка айылында турат. Коомдук тамактануучу жай ачуу ниети менен Өз каражатына имарат куруп бирок , керектүү шаймандарына колдоо жок туруп калган экен. Эми болсо 12 жумушчу оруну менен ашкана ачып олтурат
-Долбоор жардам берип шаймандардын баарын сатып алып беришти. Ишти баштап алдык. Биз эми чек арада жайгашканыбыздан улдам кардарларыбыз тажиктер, кыргыздар, өзбектер да көп келишет. Биз эми иш баштаганыбыз учурда 12 киши жумуш менен камсыз болушкан.
Долбоор алкагында эл аралык уюмдар тарабынан берилген 8 млн. сомго айылдардагы чакан ишкердик менен алектенген жаштар 29 ишкана түптөлөт. Учурда облус аймагындагы 21 чек аралаш айылда 23 чакан ишкана ачылды. Мында автоуналаарга техникалык кызмат көрсөтүү, дөнгөлөк желимдөө, коомдук тамактануучу жайлар, ишкана, компютердик кызмат сыяктуу айыл шартына ыңгайлашкан долбоорлор колдоого алынган. Мындай чакан ишкерлер чек аранын эки тарабындагы жарандар үчүн да бирдей кызматкөрсөтүү менен достукту андан ары чындоого салым кошуу ниети бар.Мындай демилгелер ынтымакты бекемдеп, жаштарга дем күч берип эле калбастан айылдыктар үчүн да жергиликтүү казына үчүнда экономикалык пайда алып келет. Бул демилгени эл аралык уюмдар эле эмес жергилктү бийлик да кызыктарбыз дейт чек арадагы Жаны Жер айыл аймак башчысы Саатбек Эгембердиев
-Чек арадагы жолдун жээгинде шлакоблок чыгарган ишкана ачылды, мал базарыбыз бар, СТО, дөнгөлөктөрдү желимдөочү жайа бар. Ушундай чек арада калкка кызмат көрсөтө турган жайлардын көп болгону жакшы. Себеби трансграничный торговля деп койот ошондой жакшы өнүккөн. Бул өнүккөнү жакшы себеби чек арадагы калктын экономикасы көтөрүлөт. Бул негизги тирек да.
Чек аралаш аймакта жалпыга маалымдоо каражаттары аркылуу жеткирилген ар кандай маалыматтын да орду чон экени айтылып келет. Кыргызстан менен Тажикстандын чек ара аймактарына жакын жерлерде иштеген журналисттер көпчүлүк учурда бейтарап болалбай, аракет кылса да экинчи өлкөнүн же расмийлеринин көз карашын маалыматын камтый албай бир тараптуу же экинчи тарапты күнөөлөгөн макалалары менен чектелип калган учурлары көп эле кездешет. Кээде мындай маалыматтар ымаланы чныдоого караганда тескери таасири жогору болуп кетет. Баткен районун Көк-Таш айылы менен чектеш Тажикстандын Чорку айылында жашап, иштеген саясий баяндамачы, талдоочу Ниматула Мирсаидовдун айтымында эки өлкө жарандар ортосундагы мамилесинде жергиликтүү журналисттердин сөзү өтө маанилүү.
-Кээде журнаисттердин макалалары бир тараптуу, көбүнэсе экинчи тарапты күнөөлөгөн маанайда даярдалып калат. Мен ойлойм мындай журналисттердин атайын даярдыгы эки өлкөнүн, чек арадагы жарандардын мамилесине доо келтирбей тургандай аракет жасаганга мүмкүнчүлүк түзүлөт. Ансыз да чыңалууда турган чек арада жашаган жайкын тургундар үчүн журналисттердин ар бир сөзү өтө маанилүү таасир берет.
Акыркы мезгилдерде Кыргызстан менен Тажиткстандын чек аралаш аймактарында жөнөкөй тургундардын мамилеси, өз ара байланышы жакшыргандай байкалат. Буга мисал Кыргызстан менен тажикстандын чек арасында 2015-жыл ичинде алты жолу курал колдонуу менен чыр катталса, 2016-жылы 2 жолу ок чыгарылган. Быйылкы жылы курал колдонулган жанжал, тирешүүлөр катталган эмес. Бирок Кыргызстан бажы биримдигине кирип, кошуна Тажикстан азырынча бул биримдикте жоктугунан соода сатык маселесинде, аткезчилик менен жүк ташыгандар жаатында дагы деле маселелер калып турат.
Жениш Айдаров, Баткенден атайын IWPR радиосу үчүн